Бүгін, 2024 жылғы 5 желтоқсанда "Белсенді өмір сүру" орталығында Отырар аудандық аумақтық сайлау комиссиясы "Қазақстанның сайлау жүйесі: қалыптасу тарихы, заманауи тәжірибе және даму перспективалары" тақырыбында семинар-кеңес өткізді. Іс-шараға қоғамдық бірлестіктердің, коммерциялық емес ұйымдардың және мүгедек адамдардың құқықтарын қорғау ұйымдарының өкілдері қатысты. Бұл семинар сайлау мәдениетін нығайтудағы және азаматтарды демократиялық басқару процесіне тартудағы маңызды кезең болды, деп хабарлайды No-comment.kz ақпараттық агенттігі.
Семинарда Қазақстанның сайлау жүйесінің негізгі аспектілері, оның тәуелсіздік алғаннан бергі эволюциясы, сондай-ақ демократиялық қоғам контекстіндегі қазіргі жағдайы мен маңызы түсіндірілді. Қатысушыларға сайлау жүйесі елдің саяси өміріне қалай әсер ететіні, азаматтық қоғам институттарын нығайтатыны және сайлаушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ететіні туралы егжей-тегжейлі айтылды.
Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап сайлау жүйесі елеулі өзгерістерге ұшырады. Қалыптасудың алғашқы жылдары сайлау өткізуді реттейтін заңнамалық базаны құруға бағытталған. 1995 жылы жаңа Конституцияның қабылдануымен сайлау жүйесі нақты рәсімделді. Бұл құжат теңдік пен жалпыға бірдей сайлау құқығы қағидатын бекіте отырып, мемлекеттік биліктің барлық деңгейлерінде сайлау өткізуге негіз салды.
1999 жылы "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Конституциялық заң қабылданды, ол сайлау жүйесіндегі негізгі нормативтік актіге айналды. Бұл заң сайлау рәсімдерін егжей-тегжейлі баяндады, кандидаттарға, сайлау комиссияларына және бақылаушыларға қойылатын талаптарды белгіледі. Осының арқасында сайлау процесінің ашықтығы мен заңдылығының жоғары деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік туды.
Қазақстанның қазіргі заманғы сайлау жүйесі пропорционалды және мажоритарлық жүйелердің элементтерін біріктіреді. Бұл тәсіл ірі саяси бірлестіктердің де, тәуелсіз кандидаттардың да мүдделерін ескеруге мүмкіндік береді. Орталық сайлау комиссиясы (ОСК) сайлауды ұйымдастыруда шешуші рөл атқарады. Ол сайлау комиссияларының барлық деңгейлерінің жұмысын үйлестіреді, заңнаманың сақталуын және жаңа технологиялардың енгізілуін қамтамасыз етеді.
Семинарда сайлау процесінің ашықтығының маңыздылығына баса назар аударылды. Қатысушылар сайлау туралы ақпараттың ашықтығы мен қолжетімділігі азаматтардың жүйеге деген сенімін қамтамасыз ететін негізгі қағидаттар болып табылатынын атап өтті. Ол үшін Қазақстанда сайлау учаскелеріндегі бейнебақылау жүйелері, сайлаушыларды цифрлық тіркеу және электрондық дауыс беру сияқты цифрлық технологиялар белсенді енгізілуде. Бұл инновациялар адами факторды барынша азайтуға, дауыстарды санауды жеделдетуге және азаматтардың барлық санаттары үшін қолжетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Семинарда сайлау жүйесіндегі мүгедек адамдардың құқықтарына ерекше назар аударылды. Олардың құқықтарын қорғау жөніндегі қоғамдық ұйымдардың өкілдері сайлау учаскелерінде қолайлы жағдай жасау үшін қандай шаралар қабылданып жатқаны туралы айтып берді. Олардың ішінде-пандустармен, тактильді көрсеткіштермен қамтамасыз ету, Брайль тіліндегі ақпаратқа қол жеткізу және мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін үйде дауыс беруді ұйымдастыру. Мұндай бастамалар сайлауды барлығына қол жетімді етуге көмектеседі.
Қатысушылар сайлау технологиялары саласындағы халықаралық тәжірибені талқылады. Қазақстан Электрондық дауыс беру және басқа да инновациялық шешімдер сәтті енгізілген елдердің үздік тәжірибелерін белсенді зерттеп жатыр. Электрондық дауыс беруді толық интеграциялаған алғашқы елдердің бірі болған Эстонияның мысалдары қазақстандық сайлау жүйесін дамыту үшін бағдар болып табылады. Алайда, мұндай технологияларды енгізу киберқауіпсіздікті қамтамасыз етуді және азаматтардың жаңа дауыс беру форматтарына деген сенімін арттыруды қоса алғанда, байыпты дайындықты қажет ететіні атап өтілді.
Семинардың басым бөлігі сайлау жүйесін жетілдіру мәселелеріне арналды. Қатысушылар сайлаушылар үшін, әсіресе жастар арасында білім беру бағдарламаларын кеңейту қажеттігін атап өтті. Саяси сауаттылық деңгейін арттыру азаматтардың сайлауға саналы түрде қатысуына ықпал етеді. Сондай-ақ бәсекеге қабілетті орта құру үшін шағын саяси партиялардың дамуына көбірек көңіл бөлу ұсынылды.
Іс-шара барысында қатысушылар сұрақтар қоюға және әдістемелік ұсыныстар алуға мүмкіндік алды. Сайлау комиссиясының өкілдері бақылаушылардың рөлі, дауыстарды санау тәртібі, қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл және сайлауға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету туралы сұрақтарға егжей-тегжейлі жауап берді. Мұндай түсініктемелер сайлау процедураларын жақсы түсінуге ықпал етеді және жүйеге деген сенімді нығайтады.
Коммерциялық емес ұйымдармен өзара әрекеттесуге ерекше назар аударылды. Бұл құрылымдар азаматтардың құқықтарын, соның ішінде сайлау құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқарады. Қатысушылар мұндай ұйымдар өзекті мәселелерді шешуге және халықтың тартылу деңгейін арттыруға ықпал ете отырып, сайлау комиссиялары мен қоғам арасында көпір бола алатынын атап өтті.
Семинар Қазақстанның сайлау жүйесін дамыту перспективаларын талқылаумен аяқталды. Қатысушылар жүйені одан әрі жетілдіру кешенді тәсілді қажет етеді деген қорытындыға келді. Ұсынылған шаралардың қатарына байқаушылардың рөлін күшейту, цифрлық технологияларды енгізу, сайлау мәдениетін дамыту және сайлау комиссиялары мен азаматтық қоғам арасындағы өзара іс-қимылды нығайту жатады.
2024 жылғы 5 желтоқсанда "Белсенді өмір сүру" орталығындағы семинар-кеңес Қазақстанның сайлау жүйесін дамыту контекстінде маңызды оқиға болды. Ол сайлау комиссияларының, қоғамдық бірлестіктердің және коммерциялық емес ұйымдардың бірлескен күш-жігері сайлау процесін ашық, қолжетімді және демократиялық етуге қабілетті екенін көрсетті. Қатысушылар мұндай іс-шаралар білімді тереңдетуге ғана емес, сонымен қатар елдегі демократиялық институттардың дамуы үшін ерекше маңызды сайлау жүйесіне деген сенімді нығайтуға көмектесетінін атап өтті.
