Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылғы 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында үйлесімді, әділетті әрі тұрақты қоғам құрудың негізі ретінде заң мен тәртіптің маңыздылығын атап өтті. Осыған орай, Үкімет «Заң мен тәртіп» тұжырымдамасын әзірледі, оның шеңберінде құқық бұзушылыққа жедел ден қоюға ғана емес, алдын алу шаралары мен азаматтардың құқықтық сауаттылығының арттыруға баса назар аударылуда, деп хабарлайды No-comment.kz - ҚР Премьер-Министрінің ресми ақпараттық ресурсына сілтеме жасап.
Ішкі істер министрлігі мен мүдделі мемлекеттік органдар қоғамдық тәртіп пен азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, олардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау бойынша жұмысты күшейтті. ІІМ мәліметтері бойынша, 2025 жылдың І тоқсанында алдын алу шаралары көрсеткіштерінің айтарлықтай өсуі байқалды, бұл бұзушылықтарды анықтау және жою бойынша жүйелілікті, белсенді жұмысты, сондай-ақ азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шаралардың тиімділігін арттыруды көрсетеді.
Профилактикалық іс-шараларды күшейту бойынша қабылданып жатқан шаралар 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда әкімшілік құқық бұзушылықтардың анықталуын 33%-ға арттыруға мүмкіндік берді. Мұндай өсім құқық бұзушылықтарды ерте сатысында анықтау және аса ауыр қылмыстардың алдын алудағы полиция қызметінің тиімділігін көрсетіп отыр. Қазіргі уақытта халықтың осал топтарын қорғау, қылмыспен күресу шараларын күшейтуге бағытталған, сондай-ақ жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыру және туристер үшін қолайлы жағдай жасау бастамалары бойынша маңызды заңнамалық өзгерістер талқылануда.
Жол қауіпсіздігі мен ұсақ құқық бұзушылықтардың алдын алу
Жол қауіпсіздігі – полицияның алдын алу жұмысының ажырамас негізгі бөлігі. 2025 жылдың I тоқсанында мас күйінде көлік жүргізген 5 мыңнан астам жүргізуші ұсталды, бұл 2024 жылмен салыстырғанда 19%-ға артық (4,2 мың). Сондай-ақ 3,2 млн-нан астам жол қозғалысы ережелерін бұзудың жолы кесілді. Көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 33%-ға өсті (2,4 млн). Министрлік жолдардағы алдын алу шараларын қатаң бақылау және күшейту апатты азайтуға әрі жалпы қауіпсіздікті арттыруға ықпал ететінін айтады.
2025 жылдың алғашқы үш айында 370 мыңнан астам ұсақ құқық бұзушылық пен қоғамдық тәртіпті бұзу жағдайлары тіркелді — бұл 2024 жылдың сәйкес кезеңімен (290 мың) салыстырғанда 28%-ға артық. Мұндай жағдайлардың алдын алу мақсатында Министрлік 18 мыңнан астам ұйғарым мен ұсыным жолдады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 29%-ға артық, былтыр 14 мыңға жуық болған. Оның үстіне тәртіп бұзушылар ғана емес, дер кезінде шара қолданбаған полиция қызметкерлері де жауапкершілікке тартылды. I тоқсанда 408 лауазымды тұлға жазаланды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 31%-ға көп, ол кезде 312 жағдай тіркелген болатын.
Азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған заманауи шешімдер
Биыл құқық қорғау органдары заманауи технологияларды белсенді енгізуде және азаматтық қоғаммен өзара іс-қимылды кеңейтуде, бұл қазірдің өзінде қылмыс пен құқық бұзушылыққа қарсы күресте айтарлықтай нәтижелер беруде.
Негізгі жаңалықтардың бірі жол қозғалысы ережелерін бұзушылықтарды автоматты түрде тіркеу жүйелерін пайдаланудың кеңеюі болды. Биыл 25 мың осындай жүйе пайдалануға берілді, бұл өткен жылмен салыстырғанда 39%-ға артық. Бұл жолдардағы бақылау тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік берді. Сонымен қатар бейнебақылау камераларының арқасында 1,2 мыңнан астам қылмыс анықталды. Әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша 2025 жылдың алғашқы айларында 1,7 млн ұйғарым шығарылды, бұл 2024 жылмен салыстырғанда үштен бір есеге көп.
Азаматтық қоғамның құқықтық тәртіпті сақтауға қатысуын кеңейту де маңызды қадам болды. Бүгінгі таңда 20 мыңнан астам ерікті көмекшілер полициямен ынтымақтасып, қылмыстарды анықтауға және жолын кесуге көмектесуде. Олардың белсенді әрекетінің арқасында жыл басынан бері 1,3 мың құқық бұзушылыққа жол берілмеді, сондай-ақ 33 мыңнан астам әкімшілік құқық бұзушылық тіркелді, бұл өткен жылмен салыстырғанда үштен біріне артық.
2025 жылдың бірінші тоқсанындағы қорытындылар оң динамиканы көрсетеді: тіркелген қылмыстық қылмыстар саны 10,9%-ға, ал ауыр қылмыстар саны 10%-ға төмендеді. Бұл көрсеткіштер бақылауды күшейту және қоғамды тарту шаралары нақты нәтижелер беретінін және көшелер мен жолдарды қауіпсіз етуге мүмкіндік жасайтынын көрсетеді.
Сонымен қатар халықтың осал топтарын қорғау жұмыстары жалғастырылуда. Осылайша, 2024 жылы елімізде маңызды заңнамалық шаралар қабылданып, өз жемісін бере бастады.
Мопедтерді тіркеу
Маңызды жаңалықтардың бірі мопедтерді міндетті тіркеу шарасы болды. Өткен жылдың қазан айында «Жол қозғалысы туралы» Заңға мопедтерді басқа механикалық көліктерге теңестіретін түзетулер енгізілді. Енді көлік иелері өз көліктерін Ішкі істер органдарында тіркеуге міндетті. Ал 2025 жылдың сәуірінен бастап мопедті басқару тек «А1», «А» немесе «В» санатындағы жүргізуші куәлігі болған жағдайда ғана мүмкін болды. Қазірдің өзінде Жол полициясы базасында 33 мыңнан астам мопед бар.
Әйелдер мен балалар құқықтарын қорғау
Өткен жылдың сәуір айында Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» және «Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» екі Заңға қол қойды. Енді кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық әрекеттері үшін тек өмір бойына бас бостандығынан айыру тағайындалады. Бұрын бұл қылмыс үшін жеңілірек жаза тағайындалуы мүмкін еді. Кәмелетке толмағандарды қудалау және өз-өзіне қол жұмсауды насихаттағаны үшін қылмыстық баптар да енгізілді. Яғни, полиция мен сот жүйесіне отбасылық қатынастар саласындағы қылмыстармен белсенді күресуге мүмкіндік беретін жағдай жасалған.
Сондай-ақ тұрақты жұмыс істейтін жедел-тергеу топтары құрылды, олардың құрамына 261 әйел-тергеуші енгізілді. Дағдарыс орталықтарымен өзара іс-қимыл күшейтілді (бүгінде 74 дағдарыс орталығы жұмыс істейді, оның 61-інде баспана бар).
Заңнамалық шаралар тұрмыстық құқық бұзушылықтардың анықталуын 199-дан 840-қа дейін арттыруға ықпал етті, бұл жалпы тұрмыстық қылмыстың алдын алудың тиімді құралына айналды.
Нәтижелер:
- 27 мыңнан астам қорғаныс ұйғарымдары берілді;
- мінез-құлыққа 6437 ерекше талап қойылды, оның ішінде 5300 алкогольге тыйым салынды;
- талаптарды бұзғаны үшін 6 766 адам тартылды (2024 жылы - 4 357), бұл заңнаманы бақылау мен қолдануды күшейтудің нәтижесі болып саналады;
- дағдарыс орталықтарына 1 355 адам жүгінді (2024 жылы – 1 268), 278 әйел орналастырылды (2024 жылы – 258).
Барлық шаралар кешені отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы қылмыстар санын азайтуға қол жеткізуге мүмкіндік берді.
- Күнделікті өмірде кісі өлтіру саны 6,4%-ға (125-тен 117-ге дейін), ауыр дене жарақаттары-25,5%-ға (337-ден 251-ге дейін), дене жарақаттарының орташа ауырлығы-11,9%-ға (336-дан 296-ға дейін) қысқарды. Кісі өлтіруден зардап шеккендердің саны 10,3%-ға (97-ден 87-ге дейін), оның ішінде әйелдер 20,8%-ға (53-тен 42-ге дейін), ал кәмелетке толмағандар 28,6%-ға (7-ден 5-ке дейін) төмендеді.
Сонымен қатар Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ІІМ мүдделі мемлекеттік органдармен және қоғамдық институттармен бірлесіп «Құқық бұзушылықтың алдын алу туралы» тұжырымдамалық жаңа бірыңғай заң әзірленуде. Аталған заң жобасында алдын алу субъектілерінің өзара іс-қимылының жаңа форматы көзделген.
Шетелдік туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Шетелдік азаматтар мен туристер үшін қауіпсіз орта құру аясында жұмыс жүргізілуде.
Осы бағыт аясында Қазақстанда «Туристік карта» жобасы іске қосылды, ол «SafeTravel.kz» порталына апаратын арнайы QR-коды бар платформа болып саналады. Бұл сайтта туристердің қауіпсіз болуы үшін барлық қажетті ақпарат пен ұсыныстар, сондай-ақ толыққанды Мобильді қосымшаларды жүктеуге сілтемелер орналастырылған.
Осы жылдың басынан бастап Қазақстанға 3,1 млн шетелдік азамат келді. Аталған көрсеткіш 2024 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда (2,98 млн) сәл артық, бұл елге деген қызығушылықтың артып келе жатқанын көрсетеді.
Көші-қон саласында тиімділіктің өсуі байқалады: жеңілдетілген тәртіппен 4 мыңнан астам адам Қазақстан азаматтығын алды. 2024 жылы олардың саны 3 970 болды. Сонымен бірге елдегі көші-қон заңнамасын бұзғаны үшін жауапкершілік күшейе түсті: шығарылған шетелдіктердің саны 8120 адамды құрады, бұл 2024 жылмен салыстырғанда екі есе көп. Ол кезде елден шығарылғандар саны 4,3 мың адамды құрады.
Шетелдіктер тарапынан құқық бұзушылықтар саны 17%-ға қысқарды. 2024 жылы 343 қылмыс, ал 2025 жылы 285 қылмыс тіркелді. Сондай-ақ шетел азаматтарына қатысты қылмыстар саны – 11,1%-ға, 2024 жылғы 575-тен 2025 жылы 511-ге дейін азайды.
Есірткі бизнесіне және киберқылмыстарға қарсы күрес шаралары
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша әзірленген нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес жөніндегі кешенді жоспар шеңберінде елде есірткі қылмысына қарсы белсенді күрес жалғасуда.
2025 жылғы наурыздан бастап Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 440-1-бабы күшіне енді, ол жеке үй-жайларда есірткіні медициналық мақсаттан тыс пайдаланғаны үшін жауапкершілікті көздейді.
Мұндай бұзушылық үшін айыппұлдар 40-тан 80 АЕК-ке дейін, ал қайталап бұзған жағдайда 20 тәулікке дейін қамауға алуға болады.
ІІМ деректері бойынша жыл басынан бері заңсыз айналымнан 3 тоннадан астам есірткі, оның ішінде 251 кг синтетика тәркіленді. Бұдан басқа, 69 нарколаборатория, оның ішінде 5 синтетикалық есірткі өндірісі жойылды. Есірткі бизнесінің қаржылық ағынына қарсы күресте шамамен 850 млн теңгеге 8 мыңға жуық шот бұғатталды.
Қазақстанда цифрлық саладағы құқық бұзушылықтарға қарсы күрес аясында киберқылмысқа қарсы іс-қимыл департаменті өз жұмысын бастады.
Негізгі жетістіктердің бірі 66 млн алаяқтық қоңыраулардың алдын алу болды. Бұл 2024 жылмен салыстырғанда 25%-ға артық, 14 мың заңсыз сайт анықталып, бұғатталды. Киберқылмыстың ашылуы 2024 жылғы 28,4%-дан 38,9%-ға дейін өсті.
