Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауында индустриялық қарқынды дамуға және жоғары деңгейде өңделген өнім шығаратын кластер құруға басымдық беретінін атап өтті. Мемлекет басшысының тапсырмаларына сәйкес, Үкімет қосылған құнды арттыруға және тұрақты өндіріс базасын қалыптастыруға бағытталған шаралар қабылдауда, деп хабарлайды No-comment.kz - ҚР Премьер-Министрінің ресми ақпараттық ресурсына сілтеме жасап.
Басым бағыттар – индустриялық даму, өндірісті жаңғырту, құрылыс саласы мен тұрғын үй шаруашылығын қолдау, сондай-ақ табиғи ресурстарды тиімді игеру.
Машина жасау саласындағы инвестиция
Машина жасау экономиканың дамуында маңызды рөл атқарады. Бүгінде елімізде 4 мыңға жуық кәсіпорын жұмыс істейді, оның – 66-сы ірі, 105-і орта және 3998-і шағын кәсіпорын. Ірі өнеркәсіп орталықтары мен мамандандырылған өндіріс орындары бүкіл еліміз аумағында орналасқан.
Машина жасау саласын дамытудың 2024-2028 жылдарға арналған кешенді жоспары шеңберінде қолданыстағы өндірістерді жаңғырту, кеңейту және жаңа өндіріс орындарын құру, сондай-ақ ШОБ субъектілерін басымдықпен әрі қолжетімді қаржыландырумен қамтамасыз ету шаралары көзделген. Бұл мақсаттарға республикалық бюджеттен жалпы 1,4 трлн теңге және бюджеттен тыс қаржы көздерінен 1,3 трлн теңге көлемінде қаржыландыру көзделген.
Салаға инвестиция тарту шаралары күшейтілді. Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің мәліметінше, 2023 жылы машина жасау саласына негізгі капиталға 115 млрд теңге инвестиция тартылған. 2024 жылы бұл көрсеткіш екі еседен астам өсіп, 282 млрд теңгені құрады. 2025 жылдың бірінші тоқсанында тартылған инвестиция көлемі 55 млрд теңгеге жетті, ал 2024 жылдың сәйкес кезеңінде 33 млрд теңге инвестиция салынды.
Инвестиция тарту және өндірістерді локализациялау жөніндегі белсенді саясат отандық автоөнеркәсіптің тұрақты дамуыдың алғышарттарын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Мәселен, 2025 жылы автокөлік өндірісі 149 мың бірлікке дейін ұлғаяды деп күтілуде – 134 мың автокөлік шығарылған 2024 жылмен салыстырғанда 5%-ға көп.
Мұндай өсім салада бірден бірнеше ірі жобаны жүзеге асыру арқылы қамтамасыз етіледі. Мысалы, маңызды нысандардың бірі – Алматыдағы мультибренд Astana Motors Manufacturing Kazakhstan зауыты, онда CHANGAN, GREAT WALL MOTOR (Haval, Tank брендтерімен) және Chery маркалы автокөліктерін шығару жоспарланып отыр. Кәсіпорынға құйылған инвестиция көлемі 202 млрд теңгені құрайды, оның жобалық қуаты – жылына 120 мың автокөлік. Бұл ретте 3,6 мыңнан астам жаңа жұмыс орны ашылады. Зауыт жанама өндірістерді, оның ішінде компоненттер шығаратын кәсіпорындарды дамытудың қозғаушы күшіне айналады.
Сондай-ақ Қостанайда KIA Қазақстан зауытын салу жобасы жүзеге асырылуда. Кәсіпорын пайдалануға берілгеннен кейін жылына 70 мың автокөлік шығарып, 1,5 мың жұмыс орнын қамтамасыз етеді. Жобаға салынған инвестицияның жалпы көлемі 90 млрд теңгені құрайды.
Аталған жобалардың жалғасы ретінде Алматының индустриалды аймағында «Almaty Autoparts Production» автокреслолар өндірісі іске қосылды. Бірінші кезеңдегі инвестиция көлемі – 4 млрд теңге, кәсіпорынның қуаты жылына 100 мың орындық жинағын өндіруге жетеді. Өнімдер Hyundai Tucson құрастыруда қолданылады, жақын арада Hyundai Santa Fe үшін пайдаланылады, сондай-ақ KIA және Astana Motors зауыттарына жеткізіледі.
Автокөлік өнеркәсібін дамыту – Президент тапсырмасы бойынша Үкімет жүзеге асырып жатқан индустриялық даму стратегиясының бір бөлігі. Жоғары технологиялық кластерлер құру және жанама салаларды қолдау мақсатында 17 инвестициялық жобадан тұратын пул қалыптастырылды, оның 6 трлн теңгені құрайтын 9-ына Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі жетекшілік етеді.
Машина жасаудың басқа сегменттері де инвестицияның өсуін:
* мойынтіректер мен бекіту арматурасы өндірісі – инвестицияның 49,8%-ға, 21,1-ден 31,7 млрд теңгеге дейін өсуін көрсетеді;
* Компьютерлер, электроника және оптикалық жабдықтар-Silk Road Electronics-те тұрмыстық электроника аспаптарының өндірісін кеңейту және аспап жасауға инвестициялар есебінен 51,8% - ға өсу;
* машиналар мен жабдықтарды жөндеу, орнату-11,2-ге ұлғайту%;
* электр жабдықтарын өндіру - трансформаторлар мен Кабельдік-өткізгіш өнімдерге инвестициялау есебінен 9% - ға өсу.
Машина жасау және автоөнеркәсіп Қазақстанның экономикалық дамуының басым бағыттарының біріне айналуда. Жергілікті өндіріс үлесінің артуы, аралас салаларды қолдау және ірі инвесторлар ағыны ұзақ мерзімді өсу үшін тұрақты индустриялық негіз қалыптастырады.
Химия өнеркәсібін дамытуға арналған жаңа жобалар
Қазақстанның химия саласы өнеркәсіптің дамып келе жатқан сегментін білдіреді. Елімізде әртүрлі бағыттағы химиялық өнімдердің 240-тан астам аталымы өндіріледі, олардың арасында агрохимия маңызды орын алады. Агрохимия секторы шығарылатын өнімнің жалпы көлемінің 22,5%-ын қамтамасыз етеді және бүкіл саланың өсуінің негізгі қозғаушы күші ретінде қызмет етеді. Бұл халық санының өсуіне және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, аграрлық өнімге әлемдік сұраныстың артуына, сондай-ақ ауыл шаруашылығын қарқындату қажеттілігіне байланысты.
2019-2024 жылдар аралығында химия өнеркәсібіне 1,7 трлн теңге инвестиция – негізінен жеке инвестиция салынды. 2025 жылдың басынан бастап салаға құйылған инвестициялар көлемі 50,7 млрд теңгені құрады, оның ішінде мемлекеттік инвестициялар есебінен – 2,6 млрд теңге және жеке инвестициялар есебінен – 48,1 млрд теңге тартылды. Бұл инвесторлардың сенімі мен қызығушылығының артуын көрсетеді.
Химия өнеркәсібінде 1093 кәсіпорын жұмыс істейді, оның ішінде ірісі 12, орташасы – 21 және шағыны – 1060, бұл шағын өндірістердің басым екенін әрі шоғырлануы мен жаңғырту әлеуетін көрсетеді.
Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы шеңберінде карбамид өндіру зауыты – «ҚазАзот Prime» ЖШС, және калий тыңайтқыштарын шығаратын зауыт – «QazaqKalium Ltd» ЖШС.
Калий және фосфорит кен орындарын игеру бойынша жобалар белсенді жүзеге асырылуда. Негізгі инвесторлардың қатарында – SRPM (БҚО-дағы «Челкар» кен орны). Фосфориттер саласында – «Еврохим-Қаратау» ЖШС (NPK), «Созақ-Фосфат» ЖШС, «Қазфосфат» ЖШС бар.
2024 жылы Қазақстан химиялық тауарлардың 205 түрін экспорттады. Қазақстандық химия өнімдерін негізгі импорттаушы елдер – Қытай, Ресей және Вьетнам.
Сала экономикаға мультипликативті әсер етеді – ол ТМК, қышқылдар, катализаторлар, бояу материалдары, химиялық реагенттер мен тыңайтқыштар өндірісімен тығыз интеграцияланған. Осы секторларды өзара қолдау өнеркәсіптік кооперацияны күшейтеді әрі түпкілікті өнімнің сапасын арттырады.
ТМК және бақылау картасын жаңғырту
Негізгі бағыттардың бірі – техникалық тұрақтылықты қамтамасыз ету және тау-кен металлургия кешенінің ірі кәсіпорындарын жаңғырту. Әлеуметтік-экономикалық дамуға айтарлықтай әсер ететін кәсіпорындардың тізімі құрылды. Оның құрамына қара және түсті металлургияның 24 өндірісі кірді, олардың әрқайсысында орташа есеппен 500-ден астам қызметкері бар. Бұдан басқа, 250-ден астам қызметкері бар металл кендерін өндіретін 26 кәсіпорын енгізілген.
Жүйелі мониторинг нәтижесінде техникалық жай-күйді, өндірісті жаңғыртуды және кеңейтуді, сондай-ақ өртке қарсы, өнеркәсіптік қауіпсіздікті, еңбекті және экологиялық ортаны қорғауды қамтитын арнайы бақылау карталары әзірленді.
Бұл карталар жауапты мемлекеттік органдарға жолданды және жиналған деректер саланы жаңғырту жөнінде шешімдер қабылдау үшін негіз қалыптастыруда.
Құрылыс және тұрғын үй саясаты: цифрландыру, қолжетімді тұрғын үй және инфрақұрылымды жаңғырту
Құрылыс саласын дамытудағы басым бағыт – қала құрылысын жоспарлаудан бастап нысандарды пайдалануға беруге дейінгі барлық кезеңдерді қамтитын бірыңғай цифрлық экожүйені құру. Оны іске қосу саланың тиімділігі мен ашықтығын арттыруға, сондай-ақ тапсырыс берушілер мен мемлекеттік органдар арасындағы өзара іс-қимылды жеңілдетуге мүмкіндік береді. Жаңа портал egov.kz платформа арқылы жүйелер арасында үздіксіз ауысуды қамтамасыз ететін «бір терезе» қағидаты бойынша жұмыс істейтін болады. Бұл тәсіл пайдаланушыларға қайта авторизациялауды қажет етпестен жүйелер арасында ауысуға және жобалау мен сараптамаға байланысты қызметтерді бір жерде алуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар тұрғын үй саясатын жақсарту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Көп балалы отбасыларды, аз қамтылған азаматтарды және ауылдық жерлердегі тұрғындарды қоса алғанда, халықтың әлеуметтік осал топтарын тұрғын үймен қамтамасыз етуге басты назар аударылады. Негізгі құралдардың бірі – тұрғын үйге қолжетімділікті кеңейту үшін іске қосылған және әлеуметтік осал санаттар үшін 7%, қалғандары үшін 9% жеңілдікті пайыздық мөлшерлемені көздейтін «Наурыз» ипотекалық бағдарламасы болды. Бағдарламаға қатысу үшін өтініш берушінің және оның отбасы мүшелерінің атында соңғы бес жылда тұрғын үйдің болмауы керек. Бағдарлама бастапқы және қайталама тұрғын үйге де қолданылады, бұл ретте мемлекет Отбасы банкінің сыйақысын субсидиялайды, ал қаражаттың өзі нарықтық шарттарда тартылады.
2025 жылдың 1 маусымындағы жағдай бойынша «Наурыз» бағдарламасы аясында 297,5 млрд теңге сомасына 11 324 қарыз берілді. Бұл мыңдаған қазақстандық отбасылар, әсіресе көпбалалы және аз қамтылған отбасылар үшін тұрғын үй мәселелерін шешудегі маңызды қадам болды.
Одан бөлек «Бақытты отбасы» бағдарламасы (2-10-20 форматы) жұмыс істейді, оның шеңберінде бастапқы жарна 10%-дан бастап 20 жылға дейін жылдық 2%-бен қарыздар беріледі. 2019-2024 жылдар аралығында осы бағдарлама шеңберінде 7 043 көпбалалы отбасы тұрғын үймен қамтамасыз етілді. Тағы 23 152 отбасы сатып алу құқығынсыз жалға берілетін тұрғын үй алды. 2025 жылы 1 028 көпбалалы отбасын жалдамалы пәтерлермен қамтамасыз ету, сондай-ақ «Бақытты отбасы» бағдарламасы бойынша 390 жаңа ипотекалық қарыз беру жоспарлануда.
«Нұрлы жер» тұрғын үй-коммуналдық дамуының 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы тұрғын үй мәселелерін шешуге жүйелі тәсілдің негізіне айналды. Құжат азаматтардың әлеуметтік мәртебесі мен табысына байланысты атаулы көмек қағидаттарын бекітеді, бұл «тұрғын үйге қол жетімділік сатысын» қалыптастыруға көмектеседі. Сондай-ақ жылжымайтын мүліктің REIT - инвестициялық қорларының тетіктеріне сүйене отырып, жеке жалға берілетін тұрғын үй институтын дамыту көзделген. Бұл жеке капиталдың тұрғын үй құрылысына қатысуын кеңейтуге және қолжетімді тұрғын үй көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылдан бастап «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында, ал 2023 жылдан бастап 2023-2029 жылдарға арналған тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамыту тұжырымдамасы шеңберінде, сондай-ақ кондоминиум нысанының ортақ мүлкіне күрделі жөндеу жүргізу тәртібінің талаптарына сәйкес көппәтерлі тұрғын үйлердің ортақ мүлкіне күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде.
Тек республикалық бюджеттен 1 018 үйді жөндеуге 45,6 млрд теңге бөлінді. Жалпы 2020 жылдан бастап 2 055 нысан жөнделді. 2023 жылы 2,4 млрд теңгеге 73 үйге, ал 2024 жылы 13,7 млрд теңгеге 233 үйге жөндеу жүргізілді. 2025 жылға жергілікті атқарушы органдар 248 жедел сатыны ауыстыруды қоса алғанда, 363 көппәтерлі үйлер жөндеуге өтініш берді. Қаржыландыру 7 жылға дейінгі мерзімге жылдық 0,1%-бен бюджеттік кредиттер арқылы жүзеге асырылады.
Моноқалаларда, аудан орталықтарында және ауылдық жерлерде тұрғын үймен қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінеді. Ол үшін «Отау», «Асыл мекен» және «Наурыз» бағдарламалары іске асырылуда. Атап айтқанда, 2024 жылы пилоттық режимде басталған «Асыл мекен» бағдарламасы ауыл тұрғындарына дайын тұрғын үй сатып алуға немесе жеңілдікті шарттармен жаңасын салуға мүмкіндік береді. Осы бастамалар аясында қайталама нарықта тұрғын үй сатып алуға рұқсат етіледі, бұл әсіресе жаңа құрылыс көлемі шектеулі аймақтарға қатысты.
Қала құрылысын жоспарлау сапасын арттыру және қазіргі заманғы тұрғын үй ортасын қалыптастыру үшін Министрлік «Қалаларды кешенді стандарттау» әдістемелік құжатын әзірледі. Ол тұрғын аудандарды жоспарлауға, әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды дамытуға, сондай-ақ жайлы қалалық ортаны құруға бірыңғай тәсілдерді енгізуді көздейді.
Бұл шараларды кешенді іске асыру халықтың тұрғын үй қажеттіліктерін қанағаттандырып қана қоймай, құрылыс саласының дамуын ынталандырады, Жұмыспен қамтудың өсуіне ықпал етеді және өңірлік инфрақұрылымды нығайтады.
Геология: жер қойнауын стратегиялық игеру
Қазақстан аумағын геологиялық зерттеу жалғасуда. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, 2026 жылдың соңына қарай ел аумағын 2,2 млн шаршы шақырымға дейін геологиялық-геофизикалық зерделеуді қамтуға қол жеткізу жоспарлануда. Қазіргі уақытта 2024 жылғы жағдай бойынша, зерттеу жұмыстары 2014,4 мың шаршы шақырым аумақты қамтыды.
2024 жылы атқарылған жұмыстардың нәтижесі бойынша қатты пайдалы қазбалар мен көмірсутектерді өндіру үшін әлеуеті жоғары 38 учаске табылды. Сирек жер металдарының болжамды ресурстары 2,6 млн тонна, қоңыр көмір – 1,1 млрд тонна, мыс және никель – 3,7 млн тонна, алтын – 19 тонна және басқа да пайдалы қазбалар бар. Былтыр аяқталған жобалар бойынша картаға түсірілген аумақтың жалпы ауданы 104,4 мың шаршы шақырымды құрады.
2024–2026 жылдарға арналған бұл жұмыстарды қаржыландырудың жалпы сомасы 22,830 млрд теңгені құрайды, оның ішінде 2025 жылы 7,636 млрд теңге, 2026 жылы – 7,865 млрд теңге көзделген.
2025 жылы 1:200 000 масштабтағы өңірлік жобалар іске асырылуда:
- терең геологиялық картаға түсіру – 14 нысан,
- геологиялық-минерагендік картаға түсіру – 7 нысан,
- гидрогеологиялық жете зерттеу – 19 нысан.
Минералды-шикізат базасын дамыту жеке инвестициялармен белсенді қолдау табады. 2018-2024 жылдары қатты пайдалы қазбаларды геологиялық барлауға шамамен 424 млрд теңге салынды. Тек 2024 жылы инвестиция көлемі 99,1 млрд теңгені құрады, 2025 жылы 106 млрд теңгеге дейін өседі деп болжануда.
Қолданыстағы ережелер бойынша жеке тұлғалар жер қойнауын геологиялық зерттеуді жеңілдетілген лицензия бойынша үш жыл мерзімге жүргізе алады. Лицензиялық жүйе мемлекетке біржолғы ақы төлеуді – 50 АЕК мөлшеріндегі қол қою бонусын төлеуді, жұмыс көлемі бойынша нақты ең төменгі талаптардың болмауын, сонымен қатар учаскеге айрықша құқықтардың болмауын көздейді. Геологиялық түсіру және геофизикалық жұмыстар, сондай-ақ жерасты суларын барлау және бағалау жұмыстары жүргізуге рұқсат етіледі. Геологиялық ақпарат Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Геология комитетіне есептілікті міндетті түрде берген кезде жер қойнауын пайдаланушының меншігі болып қалады. Заңнамаға сәйкес ақпараттың құпия сақталу мерзімі бес жылды құрайды.
2019 жылдан 2024 жылға дейін жер қойнауын геологиялық зерттеуге 306 лицензия берілді, оның 55-і 2024 жылы.
Бір сөзбен айтқанда, геологиялық барлау саласындағы мемлекеттік және жеке бастама Қазақстан экономикасының ұзақ мерзімді өсуі, өндіруші өнеркәсіпті дамыту және елдің минералдық-шикізат әлеуетін кеңейту үшін берік негіз қалыптастырады.
Бұл ретте саланы кадрлармен қамтамасыз ету мәселесі сақталады. Геолог мамандығының мәртебесін көтеру бағытында жүйелі жұмыстар жүргізілуде. «Еңбек сіңірген геолог» ведомстволық марапатының дәрежесі мемлекеттік награда деңгейіне дейін көтерілді.
Оқушылардың геологияға қызығушылығын арттыру мақсатында «Жас геолог» корпоративтік қоры жұмыс істейді. Жыл сайынғы «Жас геолог» дала олимпиадасы геология саласының болашақ мамандарын даярлайтын маңызды алаңға айналды. «Жас геолог» корпоративтік қоры барлық өңірлермен тығыз байланыста жұмыс істеп, жас геологтар қозғалысын дамытуға және оларды республикалық слеттер мен халықаралық жарыстарға қатыстыруға бағытталған ауқымды шараларды жүзеге асыруда.
Индустрияландыру үшін кадрлар даярлау
Технологиялық трансформация және жеделдетілген индустрияландыру жағдайында жоғары технологиялық салалардың өсуін қамтамасыз етуге қабілетті кадрларды даярлау ерекше өзекті болып отыр. Ол үшін Қазақстанда кәсіптік білім берудің және құзіреттерді дамытудың жаңа жүйесі қалыптасуда.
2025 жылы 3D басып шығару инженері мен роботты бояу жүйелерінің операторын қоса алғанда, сегіз жаңа мамандықты енгізу жоспарлануда. Пилоттық енгізу Алматы мен Қостанайда жүзеге асырылады. Сонымен қатар, машина жасауды қоса алғанда, сегіз саладағы 336 кәсіпті қамтитын жасанды интеллектті пайдалана отырып, 60 кәсіби стандарт әзірленуде.
Сондай-ақ инженерлік-техникалық персоналдың біліктілігін арттыру үшін республикалық бюджеттен 50% және кәсіпорындардың өз қаражатынан 50% қоса қаржыландырумен шетелдік кәсіпорындарда тағылымдамадан өту бағдарламасы енгізілуде. Бұл озық тәжірибені қабылдауға және оны Қазақстан жағдайына бейімдеуге мүмкіндік береді.
Өңірлерде мамандарды тарту және ұстап қалу үшін қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету бағдарламалары әзірленуде. Отбасы банкінің корпоративтік бағдарламасы аясында соңғы екі жылда кәсіпорындардың 122 қызметкері тұрғын үй кілтін алды, бұл әлеуметтік инфрақұрылымды жақсартуға және жұмыс орындарының тартымдылығын арттыруға ықпал етеді.
Қазақстанның химия өнеркәсібінде білікті кадрлардың тапшылығын жою мақсатында нақты шаралар іске асырылуда. Мысалы, Satbayev University, ҚазҰУ, ҚазҰТУ жоғары оқу орындарында және Тараз химия-технологиялық колледжінде химия саласы үшін мамандар даярлауға бағытталған мемлекеттік білім беру гранттары кеңейтілді.
Еліміздің 536 колледжінде «Kazphosphate» ЖШС, «KazAzot» АҚ, «Talas Investment Company» ЖШС сияқты өнеркәсіптік кәсіпорындармен бірлесіп дуальды білім беру бағдарламалары енгізілді. Осы бағдарламалар аясында студенттер өндірістік тәжірибеден өтіп, кейіннен жұмысқа орналасады.
Сондай-ақ бірқатар кәсіпорындар мамандарды оқыту шығындарын өз мойнына алуда: «Talas Investment Company» ЖШС ЖОО мен колледждердің 240 түлегін жұмысқа орналастырды, олардың 150-і компания есебінен оқытылды. Зауыттар базасында, оның ішінде операторлар мен технологтарды даярлау және қайта оқыту үшін «Қазфосфат» базасында оқу орталықтары ашылуда. «Болашақ» бағдарламасы және тікелей халықаралық әріптестік шеңберінде автоматтандыруды, химиялық қауіпсіздікті және экологиялық мониторингті қоса алғанда, саланың жоғары технологиялық бағыттары үшін инженерлік кадрлар даярлау жүзеге асырылады. Бұл шаралар экономиканың химиялық секторының өсуі мен жаңғыртылуын қамтамасыз етуге қабілетті саланың тұрақты кадрлық әлеуетін қалыптастыруға бағытталған.
Геология саласындағы жоғары оқу орындарын бітірушілер санының артуы байқалады. Егер 2022 жылы 1224 маман бітірсе, 2024 жылға қарай тау-кен ісі және геология саласындағы мамандықты 3 мыңнан астам маман бітіріп шықты. Түлектердің 98%-ы мамандық бойынша жұмысқа орналасады. Сонымен қатар жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу жобалары аясында 3 мың жұмыс орны ашылды.
Геологиялық зерттеу тұрақты серпінмен сәтті жүзеге асырылуда. Жаңа перспективалы учаскелерді табу жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеуге салынған инвестициялардың жоғары қайтарымын растайды. Аталған жұмыстарды атқару нәтижесінде геологиялық карталар жаңартылып, нақтыланады, әлеуетті кен орындары анықталады, инвестициялық тартымдылық артады, геологиялық барлау жұмыстары оңтайландырылады және тәуекелдер азаяды.
