ШАХАР ДАМУЫНДАҒЫ АУҚЫМДЫ КӨРСЕТКІШТЕР

Түркістан қаласының дамуы ту­ра­лы айтатын болсақ, тұ­тас­тай жаңа қала салынды деуге бо­ла­ды. Зерттеулерге сүйенсек, қала хал­қы 56 356 адамға өсіп, 221 102 адам­ды құрады (2018 жылы 164 746 адам болған). Төрт жылда қалаға тар­тылған инвестиция көлемі 8 есеге ар­тып, жалпы 793,2 млрд теңгені құ­рады. Оның ішінде, 50 пайызға жуы­ғы (389,4 млрд теңге) жеке ин­вес­тиция. Қаланың негізгі әлеуметтік-инф­рақұрылымы қаланып, жаңа­дан халықаралық әуежай, әкім­шілік-іскерлік және рухани-мәдени ор­талықтары салынды. Биыл мұз ай­дыны, Теннис орталығы, ескек есу ка­налы Б.Саттарханов атындағы спорт кешені, туристерге арнал­ған жа­санды көл демалыс орталығы са­лынып, пайдалануға берілмек.
Төрт жылда Түркістан қала­сын­да жалпы 337 көпқабатты тұр­ғын үйлердің құрылысы жүргі­зілу­де. Аталған көпқабатты тұрғын үй­лердің барлығы толық аяқталса, 15 мың пәтер пайдалануға беріледі.
Бұған қоса ерекше үш мәселе­нің түбегейлі шешілген. Ал­ғаш­­қысы – табиғи газбен қамту. Бұ­ған дейін табиғи газбен қамту дең­гейі 26 пайыз болса, бүгінде қала тұр­ғындарын көгілдір отынмен 100 пайыз қамтамасыз етілген. Өткен жы­лы табиғи және сұйылтылған газды қауіп­сіз пайдалану мақсатында әлеу­меттік қолдауға мұқтаж 500 отбасыға газосигнализатор орнатылып, бұл өз ке­зегінде қаланың экологиялық ахуа­лын жақсартып және жасыл эко­номика бағдарламасына оң септігін ти­гізіп жатыр. Екіншісі – қала халқын сумен қам­тамасыз ету. Бұрын Түркі­стан қаласында халық 100 пайыз та­за ауызсумен қамтамасыз етілмеген және суармалы су өте аз болды. Осы мәселерді шешу мақсатында бірінші ке­зекте халықты ауызсумен қам­та­ма­сыз ету қолға алынып, жүзеге асы­рылған екі ірі жобаның арқа­сын­да бүгінде бұл мәселе түбегейлі ше­шілген және істе 2050 жылға дейін ха­лық саны 500 000 адамға жету мү­м­кін деген болжам да ескерілген.
Түркістан қаласына 234 млн тек­ше метр ағын су жетіспей­ті­ні анық­та­лып, оны шешу үшін ға­лым­дармен кеңе­се келе Түркістан қа­ласына 248,8 млн текше метр ағын су жет­кізу­дің жо­лы табылған. Бұл үшін «Түр­кістан ма­гистралды кана­лын күр­делі жөн­деу» жобасы ар­қылы 60 млн текше метр су үнемделіп, қала ау­ма­ғындағы 8 шақырым канал бойы абат­тан­дыры­лады (құны – 16,5 млрд тг). Бұрын ағын су 43 пайыз фильт­ра­циялық шығынға ұшыраса, енді оны болдырмау үшін бүгінде 52 ша­қы­рым каналды бетондау жұмыс­тары жүргізілген. Жаңадан «Сарқырама» су қой­ма­­­сын салу арқылы 65 млн. текше метр ағын су жеткізілмек (құны 7,4 млрд тг). Сондай-ақ Кентау қаласында «Қос­­қорған» су қоймасын то­лық­тыра отырып, су төмендету жүйе­сін салу жо­басы арқылы 40 млн текше метр ағын су жеткізіледі (құны 20 млрд тг).
Түркістан қаласы айналасында азық-түлік белдеуі қалыптас­тыры­лып, құны 26,9 млрд теңге бо­ла­тын бес серпінді инвестициялық жобалар жүзеге асырылып жатыр. Қа­ла аумағында 225 гектарда 30 сая­бақ, 13,6 гектарда 15 сквер мен аллея­лар, 129,4 гектарда 9 алаң бар. Түркістан қаласын абаттан­дыру мақсатында Майкөтов кө­шесіндегі «Желілік саябақ», «Төле би саябағы», «Шатқал саябағы», «Оты­рар» мөлтек ауданындағы көп­қа­бат­ты тұрғын үйлер аумағын көгал­дан­дыру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бұдан бөлек, 1 шағынаудандағы көп­қабатты тұрғын үйлердің аула­сын (36,3 га құрайтын 3 аулаға) абат­тан­дыру жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Бүгінде Түркістан қаласын да­мы­тудың екінші кезеңінің жұ­мыстары басталып кетті. Кешенді жос­парға сәйкес 109 жобаны іске асыру жоспарланған. Инвестиция кө­лемі 1,3 трлн теңге, оның 1 трлн тең­ге­сі немесе 77 пайызы жеке ин­вес­тициялар.
Қаланы дамытудың екінші кезеңі бір­неше аумақта іске асырылады, ау­мақта әуежай аумағына ауыл шаруа­шылығы және басқа да серпінді жо­балар іске асырылатын болады. Бірінші аумақта әкімшілік-іс­керлік орталығы аумағында за­манауи білім, денсаулық сақтау, спорт нысандары мен әкімшілік ғи­мараттар, демалыс орындары са­лы­натын болады.
Екінші аумақта Б.Саттарханов даң­ғылы бойынша спорт ке­ше­ні, Яссы желілік саябақтары са­лын­бақ.
Үшінші аумақта мәдени-ру­хани орталықта Әзірет Сұл­тан мұражай аумағы абаттандыры­лып, Қылует мешіті, аз қабатты тұр­ғын үйлер құрылысы іске асырылмақ. Аталған іс-шараларды іске асыру нә­тижесінде 2025 жылы облысы­мыз­дың жалпы өңірлік өнім көлемі 3,6 трлн теңгеге жетіп халықтың табысы мен еңбек өнімділігі 50 пайызға өсіп, 40 мыңнан аса жұмыс орны ашылады деп жоспарланған. Мұның бәрі Қазақстанның шы­­найы жаңару кезеңіне сәтті қадам басуы жолында облыс бас­шылығы алдына қойылып отыр­ған тапсырмалар мен міндеттер бо­лып саналады. Түркістан – жай қала емес, алыс-жақынға даңқы кеткен ежел­гі тарихи қаланың бірі. Ал қа­зіргі жағдайда ол уақытпен бірге қар­қынды қарыштап, тез дамып келе жат­қан заманауи қала. Демек, оның да­муы, белгілі бір дәрежеде еліміз да­муының көрсеткіші деуге болады. Ен­ді алдағы ширек ғасырда Түркістан шаһары жарты миллион адам тұра­тын еліміздегі белгілі қалалардың бірі­не айналмақ. Сондықтан қаланы бар­лық жағынан дамытуға деген жол бүгіннен басталып жатқаны көңіл қуан­тады.
Биыл Түркістан облысындағы 393 көше жарықтандыру жүйесімен толықтай қамтылмақ. Сонымен, жалпы үлес 44,9%-ға ұлғайды. Ал жыл басынан бері 176,4 шақырымды құрайтын 142 көшеге жарықтандыру жүйесінің құрылысы жүргізілген болатын. Қазіргі уақытта 53,3 шақырымдық 49 көшені жарық көзімен қамтамасыз ету мақсатында «Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-мен бірлесе техникалық шарт әзірленіп жатыр. Нәтижесінде, үлес 61,1%-ға жетеді. Сонымен қатар, 2023 жылдың соңына дейін қосымша 223 көшеге жарықтандыру жүйесін жүргізу жоспарда бар. Электрмен қамту мақсатында 2021жылы 32 000 тұрғыны бар 40 елді мекен сапалы электр қуа­ты­мен қамтылса, өткен жылы қосым­ша 38 300 тұрғыны бар 10 елді мекен сапалы электр қуатымен қамтылатын болады. Түркістан қаласы аумағы 98,5 пайыз электр қуатымен қам­та­ма­сыз етілген, оның 84 пайызы са­палы электр қуатымен. Биыл 3 нысанның құрылысын аяқ­тап, қамту көрсеткішін 99 пайыз­ға жеткізу көзделіп отыр.
Қаладағы көшелерді жарық­тан­дыру мақсатында өткен жылы 147,8 ша­қырым құрайтын 155 көше нақты жарықтандырылды. Сонымен бірге, былтыр қалада 175 шақырымды құрайтын 185 көшесіне тас төселген болатын. Биыл бұл жұмыстар 94 көшеде жалғасады деп жоспарланған. Қазіргі таңда 21 шақырымды құрайтын 24 көшеге жүргізіліп үлгерді. Атап айтқанда, Яссы, Шауғар, Бірлік, Отырар секторларындағы — 5 көшеге, Сауран секторындағы Н.Бекежанов, М.Өтемісұлы көшелеріне, Бекзат секторындағы А.Үсенов, А. Дибаев көшелеріне тас төселді. Сондай- ақ, 4,7 шақырымды 5 көшеде тас төсеу үшін жол негізі дайындалуда.
Айта кетейік былтыр, Түркістан қаласында 269,201 шақырым құрайтын 211 көшеге жарықтандыру жүйесін жүргізу жоспарланған болатын. Ал қазіргі таңда 241,6 шақырымды құрайтын — 174 көшесі жарықтандырылды.
Секторлар бойынша айтар болсақ, Сауран мөлтек ауданының – 17 (21,8 шқ) көшесі, Яссы секторының – 54 (70,8 шқ) көшесі, Отырар секторының – 37 (33,78 шқ) көшесі жарықтандырылса, Шауғардың – 17 (19,5 шқ), Бірлік секторының – 24 (25,67 шқ) көшесі, Бекзат мөлтек ауданындағы — 38 (70,08 шқ) көшеге жарықшамдар орнатылды. Ендігі кезекте 27,606 шақырымға созылған 46 көшені жарықтандыру жұмысы жалғасады. Осыдан бөлек, биыл қосымша 273 көшеде жарықтандыру жүйесін жүргізу жоспарлануда. Аталған нысандар құрылысы толығымен іске асқан жағдайда, қала аумағындағы жарықтандыру жүйесімен қамтылған көшелер үлесі 82%-ды құрайтын болады.
Ел экономикасының өркендеуі немесе құлдырауы әрине сол өңірдің өнеркәсібіне логистикасына, ауылшаруашылығы мен құрылыс нысандарына байланысты. Осыған дейін Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды кезекті рет құрылыс нысандарын аралап, жұмыс барысын бақылады. Өңір басшысы алдымен Түркістан қаласы, Қ.Исабеков көшесінде орналасқан өрт сөндіру ғимаратын қайта құру, жаңарту жұмыстарын көрді. Түркістан қаласы әкімдігінің тапсырысымен қолға алынған құрылыс биыл қараша айында аяқталады деп жоспарланған.
– Мемлекеттік тапсырысты алған соң жұмыс сапалы атқарылуы тиіс. Қатаң бақылауға алынсын. Түркістан қаласындағы инфрақұрылым жұмыстары зерттеліп, жоспарланып жүзеге асырылуы тиіс. Демографиялық өсім ескеріліп, шаһар соған сай дамытамыз. Алдағы уақытта көлік ағымы да ұлғаюы мүмкін. Бұл ретте жолдарды кеңейту, асфальт төсеу, сапасын жақсарту, жаңа жолдарды қолданысқа енгізу маңызды. Жауапты басқармалар мен қала әкімдігі құрылыс барысын қадағалауда ұстап, жұмыс сапалы атқарылсын, – деді Дархан Сатыбалды.
Облыс әкіміне Қазыбек би О.Жарылғапов көшелері аралығындағы жолдың құрылысы таныстырылды. 2,5 шақырымға созылатын жол 4 жолақты. Құрылысты іске асыру мерзімі – 2023 жылдың соңы. Жоба құны – 1718,2 млн. теңге. Сонымен бірге өңір басшысы Ә. Жангелдин көшесін реконструкциялау жұмыстарын көрді. Жолдың ұзындығы – 3,8 шақырым. Санаты – жалпықалалық 4 жолақты магистралды жол. Аталған жобаларды жүзеге асыру үшін қажетті қаржыны бөлу, үйлер мен жер телімдерін мемлекеттік қажеттілікке алу барысындағы мәселелер талқыланып, тиісті ұсыныстар берілді. Дархан Сатыбалды жолдарды сапалы жүргізуге қолдау көрсетілетінін, көшелердің жан-жағын абаттандыру жұмыстарын да назарда ұстауды тапсырды. Сонымен қатар биыл қалада тағы 34 шақырымды құрайтын 23 көшеге асфальт жол салу мәселесі көтерілген болатын. Нақтырақ айтсақ киелі шаһардың Ақниет, Бәйшешек көшелеріне, сондай-ақ, Ақниет — Ертөстік көшелері аралығындағы жолға, Т. Дүйсебаев, Ерқосай батыр, Барақ сұлтан, Ақтайлақ, Жиделібайсын көшелеріне асфальт салынды. Ал биыл 2023 жылы тас төсеу жұмыстары 89,6 шақырым құрайтын 94 көшеге жүргізіледі. Соңғы көрсеткіштер бойынша жыл басынан бері 56 шақырымды 65 көшеге тас төселді. Аталған жұмыстар халық көп шоғырланған алты сектордың алғы тізіміндегі көшелерге жүргізілді. Оған қоса шауғар секторындағы 31 көшеге тас төсеу жұмыстары жүргізілді.
Шауғар секторындағы ашық алаңда өткен кездесуде бірқатар мәселе айтылды. Шауғар секторында жыл басынан бері 31 көшеге (20 шқ) тас төселіп, 22 аялдама орнатылды. Сонымен қатар, №6, 10 бағыттағы автобустар жаңартылып, №17, №20 жаңа бағыттары іске қосылды. Жыл соңына дейін, тағы жаңа №16 бағыты іске қосылады. Жоғарыда айтып өткеніміздей экономиканың ілгерілеуіне көлік инфрақұрылымының да пайдасы орасан зор. Олай дейтініміз көлік логистикасы дамыған өңірде туризм саласына басымдық беріледі. Жыл сайын киелі мекеннің көрінісін тамашалауға жер жерден туристер ағылып келіп жатады. Көлік инфрақұрылымының дамуы да осыған кеп саяды. Сол себепті биыл Түркістан қаласына су жаңа қоғамдық көліктер әкелінді. Бұл біріншіден жергілікті тұрғындардың маңызды мәселесі болса, екіншіден туристерге жағдай жасау болып табылады. Жаңа көліктер қала көркі болумен қатар, жайлы қызмет пен озық мәдениеттің үлгісіне айналмақ. Қала халқын қоғамдық көліктермен қамтамасыз етіп отырған «Жолаушы» ЖШС-нің көлік саны артты. «Жолаушы» ЖШС 2023 жылдың 2 тоқсанында жаңа үлгідегі «ISUZU LE60» маркалы 10 дана автобуспен толықтырылды. Қоғамдық көліктің сыйымдылығы 25/56 жолаушыға лайықталған. Ұзындығы — 8,5 метр, желдеткіш пен қоларбаға арналған пандус, электронды билет беру және үш бейнебақылау құрылғысымен жабдықталған. Айта кетейік, жақында дәл осындай үлгіде 10 дана және қосымша «YUTONG» маркалы 16 дана автобус келеді деп күтілуде. Қолданыстағы қалаішілік әлеуметтік маңызы бар бағыттарын қайта жандандырып, автобус жүргізу жоспарлануда. Облыс орталығының қоғамдық көліктері қатары тағы 8 жаңа заманауи автобуспен толықты. Жаңадан келген автобустар ертеңнен бастап қолданыстағы №10- шы қоғамдық көлік бағытында жолаушы тасымалдайды. Автобустар сыйымдылығы жоғары, «Еуро-5» стандартына сәйкес келетін — «YUTONG» маркасына тиесілі. Ұзындығы — 8,5 метр, жалпы сыйымдылығы — 60 адамды құрайды. Ішінде заманауи электронды төлем жүйесі орнатылып, салқындатқыш-жылытқыш құрылғысымен қамтылған. Айта кетейік, жыл соңына дейін, «Жолаушы» ЖШС-і тарапынан осындай үлгідегі 24 жаңа автобус алынып, қолданыстағы қалаішілік әлеуметтік маңызы бар №2а, №12, №3 бағыттарында қайта жандандырып, жүргізу жоспарланған. Түркістан қаласында 845 ша­қы­рым­­дық 875 көше бар. Олардың 37,4 пайы­зы – асфальт, 47,5 пайызы – тас­жол және 15,1 пайызы – топырақ жол­дар. Топырақ жол­дардың санын азайтып, тасжол­дар­дың саны мен сапасын арттыру мақ­сатында 2021 жылы 158 шақы­рым қашықтықты құрайтын 185 кө­шеге тас төселді. Осы жылы қалған 127,3 ша­қы­рым топырақ көшелерге ша­ғал тас төселіп, 46,4 шақырым құ­рай­тын 40 көшеге орташа жөндеу жұ­мыстары жүргізіліп, асфальт жа­бы­ны төселмек. Бұдан бөлек, жалпы ұзын­дығы 29,6 шақырымға жететін 26 көшеге аяқжол (тротуар) салу жос­парланған. Халыққа қолайлы болу үшін 2021 жылы 40 жаңа автобус са­тып алынған. Автобустар дизель оты­нымен жүреді, салқындатқышы бар, мүгедек жандарға қолайлы..
Жалпы, қалада 24 қоғамдық кө­лік бағыты бар. Қоғам­дық көліктің 18 пайызы жаңартыл­ған. Биыл тағы 50 жаңа автобус са­тып алу жоспарланған. Халыққа ыңғайлы әрі та­сы­мал­даушыларға қолайлы болу үшін қоғамдық көліктерге Tolem жүйе­сі енгізілген.