Цифрлық дәуірдің дамуы адам өмірін жеңілдетіп қана қоймай, қауіптердің жаңа түрлерін де тудырды. Соның бірі — интернет-алаяқтық. Түркістан қаласының өзінде соңғы жылдары интернет арқылы жасалатын алаяқтық қылмыстар күрт көбейді. Бұл жағдай әрбір азаматтың цифрлық сауаттылығын арттыру мен қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтау қажеттігін көрсетіп отыр.
Интернет-алаяқтық — бұл интернет желісі арқылы жасалатын қылмыстық әрекеттердің жиынтығы. Олар түрлі нысанда көрініс табады: жалған онлайн-дүкендер, фишингтік хаттар, инвестициялық алаяқтық, әлеуметтік желілердегі жалған байқаулар, банк шоттарына қол жеткізу әрекеттері және тағы басқа. Бұл қылмыстардың басты нысанасы — азаматтардың жеке деректері мен қаржылық шоттары.
Алаяқтардың әрекет ету схемалары өте күрделі және үнемі жетілдіріліп отырады. Олар сенімді компаниялардың немесе банктердің атынан хабарлама жібереді, қоңырау шалып, төтенше жағдай туралы айтып, адамның эмоциясын пайдалана отырып, оның жеке мәліметтерін алады. Көп жағдайда адамдар банктік картасының нөмірі, CVC коды және SMS арқылы келетін құпиясөзді өздері айтып қояды.
Мұндай жағдайға тап болмас үшін әрбір адам интернетті пайдалануда бірнеше қарапайым ережені ұстануы қажет:
-
Жеке деректерді құпия сақтау. Банктік шот, картаның деректері, бір реттік SMS кодтар – бұл ақпараттар тек өзіңізге тиесілі және ешқашан үшінші тарапқа берілмеуі тиіс.
-
Тексерілмеген сайттарға сенбеу. Сатып алу кезінде сайттың қауіпсіздік сертификаты бар-жоғын (https) тексеріңіз. Арзан баға мен жеңіл табысқа сенбеңіз.
-
Фишингтік хаттардан сақ болу. Егер электрондық пошта немесе SMS арқылы күмәнді сілтеме келсе — ашпаңыз, белгісіз қосымшаларды жүктемеңіз.
-
Әлеуметтік желілерде сақ болу. Қазіргі алаяқтар Instagram, WhatsApp, Telegram арқылы "байқаулар" өткізіп, адамдардың шотын бұзады. Мұндай "жүлделерге" сенуге болмайды.
-
Банкпен тек ресми байланыс арналарын пайдаланыңыз. Құпия ақпарат ешқашан телефон арқылы сұралмайды.
Сондай-ақ құрылғыларыңызды антивируспен қорғау, операциялық жүйені жаңартып отыру және күшті құпиясөздер қолдану маңызды. Смартфондарда банктік қосымшаларды орнатқан кезде, екі факторлы тексеруді қосуды ұмытпаңыз. Бұл сіздің деректеріңізді қорғауға қосымша қабат болады.
Егер сіз интернет-алаяқтық құрбаны болсаңыз, дереу полицияға және банкке хабар беріңіз. Әрбір минут маңызды. Кейбір жағдайларда уақытылы әрекет етсе, ақшаны қайтару мүмкіндігі болады.
Түркістан қаласында бұл бағытта құқық қорғау органдары түсіндіру жұмыстарын жүргізіп келеді. Мектептерде, университеттерде, халық көп шоғырланған орындарда интернет қауіпсіздігіне қатысты семинарлар өтуде. Сонымен қатар, банктер, IT-мамандар мен құқық қорғау органдары бірлесіп, алдын алу науқандарын қолға алуда.
Дегенмен, басты қорғаныс — адамның өз саналығы мен сақтығы. Интернет — пайдалы құрал, бірақ оны дұрыс қолданбаса, қауіп көзіне айналады. Сондықтан цифрлық ортада сауатты болу, тексерілген ақпаратпен әрекет ету және кез келген "оңай жолмен табыс табу" ұсынысына сын көзбен қарау — бүгінгі күннің басты талабы.
