ТҰРҒЫН ҮЙ МӘСЕЛЕСIНIҢ НАРЫҚТАҒЫ АХУАЛЫ

Президент тұрғын үй мәселесі нарықтағы ахауалға байланысты екенін айта келе, тұрғын саясатын қарау керегін айтты.
«Халықтың басым көпшілігі үшін тұрғын үй – ең өзекті мәселе. Маған азаматтардан күн сайын жүздеген өтініш келеді. Оның ішінде қолжетімді баспанамен қамтамасыз етуді сұраған хаттар өте көп. Бұл түйткіл мемлекет тарапынан мүмкіндігінше шешіліп жатыр. Тағы да қайталап айтамын, мемлекет шын мұқтаж адамдарға ғана жәрдем береді.
Тұрғын үй саясаты нарықтағы ахуалға тығыз байланысты. Сондықтан біз осы саладағы саясатымызды қайта қарап, оның мейлінше әділ әрі икемді болуын қамтамасыз етуіміз керек», деді Қасым-Жомарт Кемелұлы.
Сонымен бірге тұрғын үй құрылысына қатысты мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлының тапсырмасына сәйкес «7-20-25» ипотекалық тұрғын үй кредиттеу бағдарламасын іске асыру өз жемісін беруде. Ең маңыздысы биыл бағдарлама бойынша кредиттеу үшін 100 миллиард теңге көлемінде қаражат бөлінбек. Алайда әрбір қарыз алушы азамат аталмыш бағдарламаға бір рет қана қатысуға қауқарлы. Осы секілді халыққа қолжетімді Отбасы банктің құзыретіне кіретін «Нұрлы жер», «Бақытты отбасы», «Шаңырақ» «5-10-20», «Жас отбасы» бағдарламасы сынды бірнеше бағдарламалар іске қосылған. Сонымен қатар, мәліметтерге сәйкес Түркістан қаласында 2020 жылдан бастап көпқабатты 89 үй оның ішінде 5649 пәтердің құрылысы басталған. Биыл пайдалануға берілген пәтер саны өткен жылдармен салыстырғанда екі есе артқан. Бүгінде 12 мыңнан астам азамат тұрғын үй кезегінде тұрғаны белгілі. Сонымен бірге, 7 қабатты 64 тұрғын үйдің жобасы жасалып, құрылысын бастауға қаржы бөлінбек.
Түркістан қаласы әкімдігінің «Құрылыс бөлімі» мемлекеттік мекемесі басшысының орынбасары Байжанов Алмас мырзаның мәліметтеріне сүйенсек, оның ішінде, 2020 жылы: 336 пәтерлі 7 үй (барлығы ипотекалық пәтерлер) пайдалануға берілсе, 2021 жылы: 1921 пәтерлі 29 үй (ипотекалық пәтерлердің 1427, кезектегі отбасыларға берілетін 494 пәтер) иелеріне пәтер кілті табысталған.
2022 жылға 3 392 пәтерлі 53 тұрғын үйдің (217,8 мың ш.м.) (ипотекамен берілетін пәтерлер 2683, кезектегі отбасыларға берілетін 709 пәтер) құрылысы жүргізілді. Аталған үйлердің 2 706 пәтері кредиттік жүйемен сатылса, 686-ы кезектегі отбасыларға үлестірілген. Сонымен қатар пайдалануға берілген пәтер саны өткен жылдармен салыстырғанда екі есе артқанын да айта кету керек.
Жыл қорытындысымен 3155 пәтерлі 49 үй (202,4 мың ш.м.) (ипотекамен берілетін пәтерлер 2482, кезектегі отбасыларға берілетін 673 пәтер) пайдалануға берілді. Бүгінде 12 мыңнан астам азамат тұрғын үй кезегінде тұр.
Баспана – басты мәселе. Бұрын да солай болған, бүгін де солай, ертең де солай болады. Ал қолма-қол ақшаға үй сатып алу көпшілік үшін ар­манға айналған. Себебі тұрғын үй бағасы күн санап артпаса, арзандамақ емес. Табысы күнкөріс көзінен артылмайтын көпшіліктің қалтасына ипотеканың өзі артық салмақ салады. Қоғамда тұрмысы төмен отбасылар мен жалғызбасты аналар тағы бар. Әрине, оларға мемлекет тара­пынан жеңілдіктер қа­рас­тырылған.
Қазақстандағы тұрғын үй саясаты соңғы жылдары шағын жобалар аясында жүргізіліп келеді. Себебі ондай жоба шарттары жалпыға түсінік­ті. Сондай-ақ бұл жоба негізінде жал­ғызбасты аналар да тұрғын үйге қол жеткізе алады.
Рас, елімізде «жалғызбасты ана» деген ресми мәртебе жоқ. Бі­рақ қа­зақта «жетімін жылатпаған, же­сі­рін қаңғытпаған» деген тіркес бар. Бұл түгел халықтың мінезінен, танымынан хабар береді. Дүниеге сәби әкеліп, әкесіз тәрбиелеп отыр­ған яки баланың әкесі тарапынан көмек алмайтын жалғызбасты аналар туралы ресми ақпарат eGov.kz мемле­кеттік органдар интернет-ресурс­тарының бірыңғай платформасында тіркеледі. Бүгінде елімізде 600 мыңға жуық әйел баласын жалғыз өзі тәрбиелеп отыр. Ал мемлекет тарапынан белгіленген бала тууға байланысты төлемдер баршаға ортақ. Яғни, жалғызбасты аналарға да жәр­­демақы тағайындалады. Біздің та­қы­рыпқа арқау етіп отырғанымыз, асыраушысынан айырылған яки ажы­­расқан әйелдер емес, ресми түр­де некеге тіркелмеген, бірақ дү­ние­ге сәби әкеліп, өзі тәрбиелеп ке­ле жат­қан аналар туралы болмақ. Мұндай мәр­тебедегі жандар тұрғын үй алу мәселесінде ажырасқан немесе жесір қалған әйелдермен, то­лық емес от­басылармен тең дәре­жеде қарас­тырылады. Бұл туралы Қазақстан Республикасының «Тұр­ғын үй қатынастары туралы» За­­ңында нақты көрсетілген. Онда мем­ле­кеттік қордан тұрғын үй кезе­гіне халықтың әлеуметтік осал тобы­ның өкілдері ретінде баланы әкесіз тәр­биелеп отырған жалғызбас­ты ана­­лар да қосыла алатыны жазылған.
Жалғызбасты аналарға арналған пәтер кезегіне қалай тұруға болады? Бұл сұрақтың толық жауабын білу үшін алдымен тұрғылықты жер бойынша «Азаматтарға арналған үкі­мет» мемлекеттік корпорациясына жүгіну орынды. Сондай-ақ eGov.kz ресми сайтында тұрғын үй кезегіне қою шарттары анық көрсетілген. Ол үшін:
– белгіленген қала немесе елді мекенде өтініш берушінің кемінде үш жыл тұрақты тіркеуде болуы;
– ана мен баланың бір жерде тұруы (баланың бір тұрғылықты жайда үш жыл тұруы талап етілмейді);
– соңғы бес жылдың көлемінде өз атында жеке баспананың тіркелмеуі міндетті.
Мемлекеттен көрсетілетін «То­лық емес отбасы» жеңілдік са­наты бо­йынша тұрғын үй кезегіне тіркелу үшін келесі құжаттар ұсынылуы тиіс:
– тіркеу туралы өтініш (онда коммуналдық тұрғын үй қорынан өті­ніш иесінің тұрғылықты үйі бар-жоғын анықтауға келісімі қоса көрсе­тіледі);
– жеке басын куәландыратын құ­жат;
– баланың туу туралы куәлігі;
– жұмыс істейтін тұлғалар үшін жұмыс орнынан анықтама;
– әкелік құқықты бекіту туралы куәлік.
Қосымша мына құжаттар қажет болуы мүмкін:
– халықтың әлеуметтік осал тобына жататынын растайтын табыс туралы анықтама;
– егер тұрып жатқан үйі апатты жағдайда болса, жергілікті атқа­ру­шы органның оны растайтын анық­тамасы;
– өтініш иесінің некеде тұрмағаны туралы анықтама.
Айта кетейік, тұрғын үйге кезекке тұру қызметін жергілікті халыққа қызмет көрсету орталығынан немесе eGov.kz порталынан онлайн түрде алуға мүмкіндік бар. Ол үшін порталға тіркеліп, өтініш толтыру қажет. Оны ЭЦҚ-мен куәландырып, қажетті құжаттардың сканерлен­ген көшірмесін енгізу керек. Құ­жаттар отыз күнтізбелік күн ішінде қарастырылып, өтініш иесіне жауап жолданады. Құжаттар талапқа сай болған жағдайда кезек нөмірі, олай болмаса бас тарту туралы хабарлама жіберіледі.
Жалғызбасты аналар пәтерді ақысыз жалға да ала алады. Ол үшін тұрғын үйге мұқтаж ретінде тіркеліп, жағдайын растайтын құ­жатты алу қажет. Содан кейін кезегі келгенде өтініш иесіне баспана өтеусіз жалға беріледі. Сондай-ақ, тұрғын үйді жеңілдікпен сатып алу бағдарламасына қатысу мүмкіндігі де бар екенін айта кетейік.
Елімізде халықтың әлеуметтік осал топтары үшін мемлекеттік қор­дан пәтер алу мүмкіндігі бес жылдан бері қолжетімді. Мұндай пәтер өтініш берушінің жағдайын жан-жақты анықтаған соң ғана бе­ріледі. Толық емес отбасы немесе жалғызбасты ананың соңғы бір жыл көлеміндегі табысы бір отбасы мүшесіне шаққанда ең төменгі күнкөріс деңгейінен, яғни 40 567 теңгеден аспаса, мемлекеттік қор­дан кезек бойынша пәтер жалдау мүмкіндігі қарастырылған.
Пәтерді ұзақ мерзімге де жалға алуға болады. Әр бес жыл сайын келісілген мерзім ұзартылып отырады. Бірақ, тұрғын заңды түрде үйдің иесі болып табылмағанымен, оған өмір бойы сол жерде тұрақтауға мүм­кіндік беріледі. Мұндай жалдамалы пәтердің ақысы бекітілген әдістеме негізінде төленеді.
Жеке секторда жалға алын­ған тұрғын үйге субсидияны азамат­тардың жекелеген санаттары, оның ішінде көпбалалы отбасылар да ала алады. Бұл санатқа төрт не одан көп бала тәрбиелеп отырған жалғызбасты аналар кіреді. Аталған көмекті алу үшін отбасы мүшелерінің соңғы алты ай көлеміндегі табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен аспауы қажет.
Мемлекет тарапынан қарасты­рыл­ған бұл жеңілдікті алу үшін:
– «Отбасы банкі» порталына тіркелу;
– өтінішті толтыру;
– тұрғылықты пәтерді тауып, оны жалға беру шартына қол қою;
– пәтерді жалдау ақысының жартысын банк арқылы төлеу керек.
Талаптар толық орындалған соң банк ақшаны пәтерді жалға бе­рушінің шотына аударады.
Көпбалалы және толық емес отбасылар үшін баспанаға қол жет­кізу мүмкіндігін туғызатын кең та­­ра­ған бағдарлама – «Бақытты от­басы». Аталған бағдарламаға қа­ты­сушы жергілікті әкімдіктің тұрғын үй кезегінде тұруы керек. Сон­дай-ақ отбасының әрбір мүше­сінің айлық табысы ең төменгі күнкө­ріс деңгейінің екі еселенген мөлше­рінен аспауы қажет. Несие 20 жыл­ға дейін беріледі. Бастапқы жарна тұрғын үй құнының 10 пайызын құрайды.
Алғашқы жарнаның бір бөлігін жабу үшін тұрғын үй сертификатын алуға болады. eGov.kz сайтында тұрғын үй сертификатының екі түрі көрсетілген. Олар:
– егер отбасы мүшелеріне шақ­қанда ең төменгі табыс көлемі бел­гіленген деңгейден төмен болса, өтеусіз және қайтарымсыз көмек түрінде берілетін тұрғын үй сертификаты;
– егер отбасы мүшелеріне шақ­қанда айлық табыс белгіленген деңгейден асса, 15 жылға 0,01 па­йыздық несие түрінде берілетін тұрғын үй сертификаты.
Бір атап өтерлігі, 2022 жылы «Бақытты отбасы» бағдарламасы аясында 5 мыңнан астам отбасы жылдық 2 пайызбен жеңілдетілген несие алуға өтініш берген. Бұл үрдіс биыл да жалғасын таппақ. Бірақ, өтініштерді қабылдау күні әлі күнге дейін нақтыланған жоқ.