Сайлау науқандары кез келген елдің саяси өмірінде шешуші рөл атқарады және Қазақстан да ерекшелік емес. Елде болып жатқан демократиялық реформалар мен саяси өзгерістер жағдайында сайлау процестеріндегі ақпараттық ашықтықтың маңыздылығы айқын бола түсуде. Бұл ашықтық азаматтардың сайлау жүйесіне деген сенімін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар әр дауыс маңызды болатын әділетті және ашық саяси кеңістік құруға ықпал етеді.
Қазақстанда сайлау науқандары елеулі саяси және әлеуметтік өзгерістер жағдайында өтуде. 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін, ел демократиялық институттарды нығайтуға бағытталған сайлау жүйесін дамытудың ұзақ жолынан өтті. Алайда, кез-келген басқа елдер сияқты, сайлау процесі әрқашан әділеттілікке, есеп беруге және ашықтыққа байланысты қиындықтарға тап болады. Бұл тұрғыда ақпараттық ашықтықтың рөлі шешуші болады.
Ақпараттық ашықтық азаматтардың сайлау процесінің барлық аспектілері туралы толық және сенімді ақпаратқа қол жеткізуін білдіреді. Бұған кандидаттар, олардың бағдарламалары, дауыс беру барысы, сондай-ақ сайлау нәтижелері туралы ақпарат кіреді. Ашықтық сайлау комиссияларының жұмысына, дауыс беруді ұйымдастыруға және заңнаманы сақтауға да қатысты. Билік пен мемлекеттік институттарға деген сенім маңызды рөл атқаратын Қазақстан жағдайында ақпараттық ашықтық демократиялық процестің ажырамас элементі болып табылады.
Ақпараттық ашықтықтың негізгі аспектілерінің бірі сайлау процесінің барлық қатысушылары үшін ақпаратқа тең қол жеткізуді қамтамасыз ету болып табылады. Бұл тұрғыда үгіт-насихат жұмыстарын объективті және бейтарап жариялауы керек бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі маңызды. Қазақстанда, басқа елдердегідей, БАҚ қоғамдық пікірді қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Олар көптеген азаматтар үшін негізгі ақпарат көзі болып табылады және олардың жұмысы сайлаушылардың қаншалықты ақпараттандырылатынына байланысты. Алайда, шынайы ашықтыққа қол жеткізу үшін бұқаралық ақпарат құралдарында оқиғаларды жариялап қана қоймай, сайлау процестерін терең түсінуге ықпал ететін талдау жасау қажет.
Соңғы жылдары Қазақстан сайлау науқандары шеңберінде ақпараттық ашықтықты жақсарту бағытында елеулі қадамдар жасады. Азаматтарға нақты уақыт режимінде дауыс беру барысын бақылауға мүмкіндік беретін сайлау процестерін онлайн трансляциялау сияқты жаңа тетіктер енгізілді. Бұл жаңалық бұрмаланулар мен бұзушылықтарға қарсы күресте маңызды құралға айналды, өйткені кез-келген азамат сайлау учаскелерінде болып жатқан оқиғаларға куә бола алады.
Сонымен қатар, электронды дауыс беруді енгізу және сайлау жүйесін цифрландыру да ашықтықты қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарды. Бұл шаралар адам факторын азайтуға және манипуляция мен бұрмалану мүмкіндіктерін азайтуға бағытталған. Цифрландыру тек технологиялық дайындықты ғана емес, сонымен қатар мемлекет үшін тағы бір негізгі міндет болып табылатын Киберқауіпсіздіктің жоғары деңгейін қамтамасыз етуді талап ететінін атап өту маңызды.
Осыған қарамастан, қол жеткізілген прогреске қарамастан, Қазақстанның сайлау науқандарындағы ақпараттық ашықтық бірқатар сын-қатерлерге тап болады. Солардың бірі-БАҚ-тың шынайы тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Кейбір бұқаралық ақпарат құралдарына әртүрлі саяси күштер әсер етуі мүмкін жағдайларда сайлаушылардың қабылдауына теріс әсер етуі мүмкін сайлау науқанын біржақты жариялау қаупі бар. Бұл мәселені шешу үшін БАҚ қызметін бақылауды қамтамасыз ете алатын және олардың тәуелсіздігіне ықпал ететін азаматтық қоғам институттарын дамыту қажет.
Тағы бір маңызды аспект-сайлаушылардың білімі мен хабардарлығы. Азаматтардың ақпаратқа ғана емес, алынған деректерді сыни тұрғыдан бағалауға мүмкіндік беретін құралдарға да қол жеткізуі маңызды. Бұл тұрғыда білім беру бағдарламалары мен халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру науқандары шешуші рөл атқарады. Бұл азаматтарға өз құқықтары мен міндеттерін жақсы түсінуге, сондай-ақ сайлауға қатысудың маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді.
Сайлау комиссияларының жұмысында ашықтықты қамтамасыз ету маңызды фактор болып табылады. Қазақстанда сайлау комиссиялары мүшелерінің кәсібилігі мен тәуелсіздігін арттыру, сондай-ақ олардың қоғам алдындағы жауапкершілігін нығайту бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде. Комиссия мүшелері үшін міндетті тренингтер мен оқыту бағдарламаларын енгізу, сондай-ақ олардың қызметіне бақылауды қатаңдату ашықтықты арттыру жолындағы маңызды қадамдар болды.
Сайлауды ұйымдастыру мен өткізуде шешуші рөл атқаратын Қазақстанның Орталық сайлау комиссиясының (ОСК) жұмысына ерекше назар аударылады. Соңғы жылдары ОСК азаматтарды сайлау туралы хабардар ету бойынша өз қызметін жандандырды, бұл сайлау процесіне деген сенімді арттыру жолындағы маңызды қадам болды. Мысалы, сайлау туралы ақпаратты ресми сайттар мен әлеуметтік желілер арқылы тарату бойынша жұмыс күшейтілді, бұл азаматтарға науқан барысы туралы нақты уақыт режимінде өзекті деректерді алуға мүмкіндік береді.
Алайда, ақпараттық ашықтықты жақсартуға бағытталған күш-жігерге қарамастан, сайлауды қабылдауға теріс әсер етуі мүмкін айла-шарғы мен жалған ақпаратқа байланысты қиындықтар қалады. Бұл тұрғыда азаматтарға толық және объективті ақпарат беріп қана қоймай, сайлау нәтижелеріне деген сенімге нұқсан келтіруі мүмкін жалған ақпараттың таралуымен күресу маңызды. Мұнда мемлекеттік институттар да, жалған ақпаратқа Белсенді қарсы тұруы керек Азаматтық қоғам да маңызды рөл атқарады.
Ақпараттық ашықтыққа ықпал ететін тағы бір маңызды аспект-халықаралық бақылаушылардың қатысуы. Соңғы жылдары Қазақстан сайлау барысын бақылау үшін халықаралық сарапшылар мен ұйымдарды белсенді түрде тартуда. Олардың қатысуы ел ішінде де, халықаралық аренада да сайлау процесіне деген сенімділікті арттыруға ықпал етеді. Халықаралық бақылаушылар ұсынатын ұсыныстар көбінесе сайлау жүйесіндегі оның ашықтығы мен тиімділігін арттыруға бағытталған кейінгі реформаларға негіз болады.
Сондай-ақ, сайлау мониторингі процесіне азаматтық қоғамның қатысуының маңыздылығын атап өту қажет. Дауыс беру барысын бақылаумен айналысатын тәуелсіз ұйымдар мен бастамашыл топтар ашықтықты қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Олар бұзушылықтарды жазып қана қоймай, сайлау нәтижелеріне әсер етуі мүмкін жүйелік мәселелерді анықтауға бағытталған аналитикалық жұмыстар жүргізеді. Қазақстанда бұл институт дамып келеді, алайда оның әлеуеті әлі толық іске асырылған жоқ. Мұндай бастамаларды дамыту және қолдау мемлекет үшін басымдыққа айналуы тиіс.
Сайлау науқандарындағы ашықтық туралы айтатын болсақ, заңнамалық бастамалардың маңыздылығын атап өтуге болмайды. Соңғы жылдары Қазақстан сайлау процесін жақсартуға және оның ашықтығын қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар заңдар қабылдады. Сайлау науқандарын қаржыландыруды реттейтін нормаларды енгізу, сыбайлас жемқорлық пен теріс қылықтарға қарсы күрес, сондай-ақ сайлау заңнамасын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту осы бағыттағы маңызды қадамдар болды. Алайда, заңдарды қабылдау ғана емес, олардың іс жүзінде орындалуын қамтамасыз ету де маңызды. Бұл тұрғыда сот жүйесі ерекше рөл атқарады, ол сайлау заңнамасын бұзумен байланысты істерді қарауда тәуелсіз және объективті болуы керек.
Қорытындылай келе, сайлау науқандарындағы ақпараттық ашықтық демократиялық процестің ажырамас бөлігі болып табылатындығын атап өткен жөн. Демократиялық институттардың біртіндеп дамуы жүріп жатқан Қазақстан жағдайында сайлаудағы ашықтықты қамтамасыз ету мемлекет үшін басты міндеттердің біріне айналуда. Бұл саяси процестің барлық қатысушыларының — мемлекеттік институттардан бастап азаматтық қоғамға және Халықаралық ұйымдарға дейін үйлестірілген күш-жігерін талап етеді.
Жаһандану және цифрлық технологиялардың ықпалының өсуі жағдайында ақпараттық ашықтықтың рөлі артып келеді. Қазақстанның өзінің сайлау институттарын дамытуды жалғастыруы, заманауи технологияларды енгізуі және азаматтардың объективті ақпаратқа қол жеткізуін қамтамасыз етуі маңызды. Тек осылай ғана халықтың еркін көрсететін және елдегі демократияның одан әрі дамуына ықпал ететін әділ және әділ сайлау өткізуге жағдай жасауға болады.
NO-COMMENT ақпарат
