Қазіргі Қазақстанда ауылдық округтердегі сайлау жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады, бұл азаматтарға өз аймақтарының дамуына ықпал ету және басқаруға белсенді қатысу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Мұндай сайлауға дайындық процесі олардың ашықтығын, демократиялығын және халықаралық стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз ету үшін көптеген факторларды мұқият ұйымдастыруды және ескеруді талап етеді. Бұл мақалада заңнамалық негіздерден бастап азаматтарды белсенді азаматтық ұстаныммен қамтамасыз етуге дейінгі ауылдық округтердегі сайлау жолында Қазақстанның жүріп жатқан барлық жолы қарастырылады.
Қазақстанның ауылдық округтеріндегі сайлау сайлау өткізу тәртібін, қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ сайлау процесінің ашықтығы мен адалдығын қамтамасыз етуге бағытталған шараларды айқындайтын бірқатар нормативтік актілермен реттеледі. Қазақстан Республикасының Конституциясы елдің Негізгі Заңы бола отырып, демократиялық басқару қағидатын бекітеді, бұл жергілікті өзін-өзі басқаруды қоса алғанда, биліктің барлық деңгейлерінде тұрақты сайлау өткізуді білдіреді. "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" заң ауылдық округтерде сайлау өткізу рәсімдері мен талаптарын айқындайтын негізгі құжат болып табылады. Бұл заң кандидаттарды тіркеу, үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу, дауыс беру және дауыстарды санау тәртібін, сондай-ақ бұзушылықтардың алдын алу және азаматтардың құқықтарын қамтамасыз ету шараларын реттейді.
Сайлауға дайындық дауыс беруден бұрын басталады. Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы (ОСК) сайлауды ұйымдастыруда және өткізуді БАҚЫЛАУДА шешуші рөл атқарады. ОСК сайлауды дайындауға және өткізуге байланысты іс-шаралардың Күнтізбелік жоспарын әзірлейді және бекітеді, барлық деңгейдегі сайлау комиссияларының мүшелерін оқытуды қамтамасыз етеді, сондай-ақ халық арасында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын ұйымдастырады. Дайындықтың маңызды кезеңі нақты ауылдық округтерде сайлау өткізуге жауапты жерлерде сайлау комиссияларын қалыптастыру болып табылады. Бұл комиссиялар әртүрлі саяси партиялардың, қоғамдық ұйымдардың және белсенді азаматтардың өкілдерінен құрылады, бұл олардың тәуелсіздігі мен объективтілігін қамтамасыз етуге ықпал етеді.
Сайлауға дайындықтың негізгі аспектілерінің бірі-кандидаттарды тіркеу. Заңнамаға сәйкес, саяси партиялардың өкілдері де, өзін-өзі ұсынушылар да өз кандидатураларын ұсынуға құқылы. Кандидаттарды тіркеу процесі аумақтық сайлау комиссиясына тиісті құжаттарды беруді, белгіленген талаптарға сәйкестігін тексеруді және кандидатты тіркеу немесе тіркеуден бас тарту туралы шешім қабылдауды қамтиды. Қазақстан заңнамасы сайлау комиссияларының шешімдеріне сот тәртібімен шағымдану мүмкіндігін көздейтінін атап өту маңызды, бұл кандидаттардың құқықтарын қорғауды және әділдік пен теңдік қағидаттарын сақтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Кандидаттарды тіркегеннен кейін үгіт-насихат науқаны басталады, бұл сайлау процесінің маңызды элементі болып табылады. Үгіт-насихат кандидаттарға өз бағдарламаларын, идеялары мен жоспарларын сайлаушыларға жеткізуге, сондай-ақ халықтың қолдауына ие болуға мүмкіндік береді. Қазақстанда үгіт-насихат іс-шараларын өткізу тәртібін, бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалануды, науқандарды қаржыландыруды және басқа да аспектілерді регламенттейтін заңнамалық нормаларға сәйкес жүргізіледі. Үгіт-насихат науқанының маңызды қағидасы барлық үміткерлер үшін мүмкіндіктердің теңдігі болып табылады, ол теледидар мен радиостанцияларда, сондай-ақ газеттер мен журналдардағы баспа алаңдарында тегін эфир уақытын қамтамасыз етеді.
Сайлауға дайындық барысында ақпараттық ашықтық пен қолжетімділікті қамтамасыз етуге ерекше назар аударылады. Орталық және аумақтық сайлау комиссиялары халықпен белсенді өзара іс-қимыл жасайды, сайлау өткізу тәртібі, сайлаушылардың құқықтары мен міндеттері, сондай-ақ сайлау процесінің адалдығы мен ашықтығын қамтамасыз ету үшін қабылданатын шаралар туралы түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Ол үшін әртүрлі ақпараттық арналар, соның ішінде теледидар мен радио хабарлары, баспа басылымдары, интернет-ресурстар және әлеуметтік желілер қолданылады. Халықты ақпараттандыруда шалғайдағы ауылдық округтердің тұрғындарымен кездесулер өткізетін, оларға сайлауға қатысудың маңыздылығын түсіндіретін және қажетті ақпарат беретін мобильді топтар да маңызды рөл атқарады.
Сайлауға дайындықтың тағы бір маңызды аспектісі-сайлау процесінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Қазақстанда сайлаушыларға пара беру, әкімшілік ресурстарды пайдалану, дауыстармен айла-шарғы жасау және басқа да құқыққа қайшы әрекеттер сияқты ықтимал бұзушылықтардың алдын алу бойынша шаралар қабылдануда. Ол үшін сайлау комиссияларының мүшелері мен бақылаушыларды оқыту жүргізіледі, үгіт-насихат науқаны мен заңнаманың сақталуын бақылау жүзеге асырылады, сондай-ақ дауыс беру күні құқық қорғау органдарының жұмысы қамтамасыз етіледі. Киберқауіпсіздікті қамтамасыз етуге ерекше назар аударылады, бұл әсіресе цифрландыру және сайлау процесінде электрондық құралдарды пайдалану жағдайында өзекті.
Қазақстандағы сайлау мониторингіне қатысатын халықаралық байқаушылардың рөлін де назардан тыс қалдыруға болмайды. ЕҚЫҰ, ТМД сияқты халықаралық ұйымдардан және басқалардан бақылаушыларды шақыру сайлаудың ашықтығы мен халықаралық стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз ету жолындағы маңызды қадам болып табылады. Халықаралық бақылаушылар сайлау алдындағы жағдайды бағалайды, дауыс беру барысын және дауыстарды санауды бақылайды, сондай-ақ сайлау қорытындылары бойынша өз қорытындылары мен ұсынымдарын ұсынады. Халықаралық бақылаушылардың қатысуы ел ішінде де, халықаралық аренада да сайлау процесіне деген сенімді нығайтуға ықпал етеді.
Сайлауға дайындықтың маңызды элементі-сайлаушылардың едәуір бөлігін құрайтын жастармен жұмыс. Қазақстанда жастардың саяси сауаттылығын арттыруға, олардың азаматтық белсенділігін дамытуға және сайлау процесіне тартуға бағытталған түрлі іс-шаралар өткізіледі. Оқу орындарында сайлау құқығы және демократиялық процестер тақырыбында дәрістер мен семинарлар өткізіледі, кандидаттармен және сайлау комиссияларының өкілдерімен кездесулер ұйымдастырылады. Бұл үдерісте үгіт-насихат жұмыстарына белсенді қатысатын, сайлау комиссияларының құрамында жұмыс істейтін және сайлауда бақылаушы болатын жастар ұйымдары маңызды рөл атқарады.
Сонымен қатар, мүгедектер, қарт азаматтар және ұлттық азшылықтар сияқты әлеуметтік осал топтардың сайлауға қатысуын қамтамасыз етуге көп көңіл бөлінеді. Қазақстанда мүгедектігі бар адамдар үшін арнайы кабиналар орнатуды, қарттар мен мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін үйде дауыс беруді ұйымдастыруды, сондай-ақ ұлттық азшылық тілдерінде ақпараттық материалдар беруді қоса алғанда, қолжетімді дауыс беру ортасын құру жөнінде шаралар қабылдануда. Бұл барлық азаматтардың әлеуметтік жағдайына немесе физикалық мүмкіндіктеріне қарамастан тең құқықтар мен мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сайлауға дайындықтың маңызды бөлігі-дауыс беру күнін ұйымдастыру. Қазақстанда бұл күні қалаларда да, ауылдық округтерде де орналасқан сайлау учаскелерінің жұмысы қамтамасыз етіледі. Сайлаушыларға ыңғайлы болу үшін учаскелер таңертең ерте ашылып, кешке дейін жұмыс істейді, бұл барлығына дауыс беруге қатысуға мүмкіндік береді. Дауыс берудің ашықтығын қамтамасыз ету маңызды аспект болып табылады, ол үшін учаскелерде бейнебақылау камералары орнатылады, бақылаушылар мен бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің жұмысы қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар, сайлау учаскелерінде санитарлық нормаларды сақтау шаралары қамтамасыз етіледі, бұл әсіресе пандемия жағдайында өзекті.
Дауыстарды санау сайлау процесінің ең жауапты кезеңдерінің бірі болып табылады. Қазақстанда дауыстарды санау әрбір сайлау учаскесінде дауыс беру аяқталғаннан кейін бірден жүргізіледі. Сайлау комиссиясының мүшелері байқаушылар мен кандидаттар өкілдерінің қатысуымен дауыс беруге арналған жәшіктерді ашады, бюллетеньдерді қайта есептейді және дауыс беру нәтижелерімен хаттама жасайды. Айта кету керек, заңнама дауыстарды санау процесін бақылау мүмкіндігін қарастырады, бұл оның ашықтығын қамтамасыз етуге және ықтимал бұзушылықтарды болдырмауға ықпал етеді. Учаскелерде дауыстарды санау аяқталғаннан кейін нәтижелер аумақтық сайлау комиссияларына беріледі, онда оларды жинақтау және бүкіл ауылдық округ бойынша қорытынды хаттама жасау жүргізіледі.
Қазақстанда сайлау нәтижелеріне шағымдану мәселесіне ерекше назар аударылады. Заңнама сайлау комиссияларының әрекеттеріне немесе әрекетсіздігіне, сондай-ақ сайлау нәтижелеріне шағым беру мүмкіндігін көздейді. Мұндай шағымдарды кандидаттар да, сайлаушылар да бере алады. Шағымдарды қарау сот тәртібімен жүзеге асырылады, бұл сайлау процесіне қатысушылардың барлығының құқықтарын қорғауды және әділеттілік қағидаттарын сақтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Қазақстанда сайлау нәтижелеріне және тұтастай демократиялық институттарға деген сенімді нығайтуға ықпал ететін сайлау дауларын қарау жүйесін жетілдіру бойынша шаралар қабылданып жатқанын атап өту маңызды.
Сайлауды қорытындылау және олардың нәтижелерін жариялау да маңызды кезең болып табылады. Қазақстанда сайлау нәтижелерін аумақтық сайлау комиссиялары дауыстарды санау және ықтимал шағымдарды қарау аяқталғаннан кейін жариялайды. Қорытынды деректер бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады, бұл барлық азаматтарға дауыс беру нәтижелерімен танысуға және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында олардың мүдделерін кім білдіретінін білуге мүмкіндік береді. Нәтижелер жарияланғаннан кейін сайлау жеңімпаздары тіркеу рәсімінен өтіп, өз өкілеттіктеріне кіретінін атап өту маңызды, бұл оларға өз міндеттерін орындауға кірісуге мүмкіндік береді.
Қазақстанның ауылдық округтеріндегі сайлау жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытуда және демократиялық институттарды нығайтуда маңызды рөл атқарады. Сайлауға дайындық процесі заңнамалық реттеуден бастап сайлау процесінің ашықтығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге дейінгі көптеген кезеңдерді қамтиды. Қазақстан сайлаудың демократиялық басқарудың халықаралық стандарттары мен қағидаттарына сәйкес өтуіне ұмтылатынын атап өту маңызды, бұл азаматтардың сайлау нәтижелеріне деген сенімін нығайтуға және олардың елдің саяси өміріндегі белсенділігін арттыруға ықпал етеді. Ауылдық округтердегі сайлауға дайындық барлық сайлау процесіне қатысушылардың, соның ішінде мемлекеттік органдардың, сайлау комиссияларының, саяси партиялардың, қоғамдық ұйымдардың және азаматтардың үйлестірілген күш-жігерін талап етеді. Тек бірлескен күш-жігермен ғана Қазақстанда демократиялық институттардың одан әрі дамуына және жергілікті өзін-өзі басқаруды нығайтуға ықпал ететін адал және ашық сайлау өткізуді қамтамасыз етуге болады.
NO-COMMENT ақпарат
