ТҮРКІСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ РУХАНИ ДАМУЫ

Осыдан бес жыл бұрын Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жыл­ғы 29 қыркүйектегі «Түркістанды түркі әлемінің мәдени-рухани орталығы ретінде дамыту жөніндегі бас жос­пардың тұжырымдамасын мақұл­дау туралы» №762 Жарлығына сәйкес Оңтүстік Қазақстан облысы қайта құ­ры­лымдаудан өтіп, нәтижесінде Шым­кент қаласы Республикалық маңызы бар қалаға айналса, өңірдегі аудан-қалалар жаңадан құрылған Түркістан облысы құрамына енді.
Ал түркі жұрты қастерлеген Түркістан қаласы облыс орталығы ретінде қалыптасты. Міне, содан бері төрт қақпалы Түркістанның рухани және экономикалық даму қарқыны айтарлықтай деңгейде жүріп жатыр. Атап айтқанда, қаланы дамыту үшін ауқымды кешенді жоспарлар жүзеге асырылып келеді.
Түркістан – ұлы дала өркениетінің мызғымас темірқазығы.
– Түркістан – бәріміздің мақтанышымыз, екі дүние есігі, ер түріктің бесігі атанған бүкіл әлемге танымал қасиетті жер. Осы киелі шаһар­дың төл тарихымызда айрықша орны бар. Түркістан төріндегі Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – руханиятымыздың мызғымас дің­гегі. Сондықтан Түркістанға, жалпы осы облысқа ерекше мән беруіміз керек, – деген еді Президентіміз.
Мемлекет басшысы айтқандай, қазақтың рухани астанасы атанған Түркістанның мән-маңызы бұдан әлдеқайда жоғары. Киелі ша­һар еліміздің тарихында айрықша рөл атқар­­ған. Көне заманнан бері Ұлы Жібек жолының бойындағы ірі қала болған. Бауырлас халық­тардың бәріне ілім-білім таратқан руханият ошағы саналған. Сондай-ақ қазақтың та­рихында өшпес із қалдырған көптеген тұлға­ларымыз осы жерден мәңгілік мекенін тапқан.
Мемлекет басшысының пәрменімен «Түркістан қаласының ерекше мәртебесі туралы» заң жобасының қабылданып жат­­қаны және Түркістан қаласының рухани және тарихи астана ретінде дамуына жағдай жасау үшін көптеген жобалар қолға алынғаны жұртты қуантып отыр.
Бұдан бөлек, жақында Түркістан қала­сында Түркі елдерінің туризм министр­лері мен өкілдерінің басқосуы өтті. Ол жерде, шаһарымыз – 2024 жылға түркі әлемінің туристік астанасы ретінде жарияланды. Міне, осылардың бәрі қасиетті шаһар тірші­лігінің жандана түсуіне серпін беруде.
Осы бағытта Үкіметтен бастап жергілікті атқарушы билік тарапынан жұмыстар қызу жүріп жатыр.
Түркістан облысының әкімі Дархан Аман­гелдіұлы және Түркістан қаласының әкімі Нұрбол Тұрашбеков Мемлекет басшысының жүктеген тапсырмаларына сәйкес, тиісті жұмыстарды жүргізіп отыр. Қалаға бөлінген қаржының тиісінше игерілуі облыс басшылығының бақы­лауында.
Түркістанға ерекше мән беру керектігін және Түркістан – мемлекетіміздің алтын бесігі екенін айтқан Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев:
Қала облыс орталығына айналғалы бері халық саны 35 пайыз өскен.
Түркістан қаласында қазіргі таңда 220 мың адам тұрады. 2018 жылы облыс орталығы мәртебесіне ие болған соң қала халқының саны 161,5 мың адамнан 35 пайызға өскен. 
Ашық НҚА порталында жарияланған "Түркістан қаласының ерекше мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасының реттеушілік саясаттың консультативтік құжатының жобасына сәйкес, қала халқының саны 2035 жылы 350 мың адамға, ал 2050 жылға қарай 500 мың адамға жетеді деп болжам жасалған.
Еске салайық, 2021 жылы Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің бейресми саммитінде Түркістан қаласын Түркі әлемінің рухани астанасы деп тану туралы шешім қабылданған болатын. Сондай-ақ, биыл "Түркістан қаласының ерекше мәртебесі туралы" заңды қабылдау жоспарланып отыр. 
Соңғы жылдары Түркістан қаласында баспанаға мұқтаж отбасылардың уақыт кешіктірмей кезегімен үйлі болып жатқанын көріп жүрміз. Десе де мыңдаған жанның әлі де кезек күтіп отырғаны рас. Қазіргі таңда қала тұрғындарын баспанамен қамту жұмыстары қарқынды жүргізіліп жатыр десем қателеспеймін. Бұл қала әкімдігінің күн тәртібінде тұрған негізгі мәселелердің бірі. Бүгінгі күні Түркістан қаласының тұрғын үй кезегінде 15 мың 707 азамат тұрғын үйге мұқтаж ретінде тіркеліп тұр. Оның ішінде әлсіз топтағы — 6381, көп балалы отбасы — 4249, бюджеттік қызметкер -4874, тұл жетім және жалғыз баспанасы апатты деп танылған – 201 азамат бар. Осы сұрақты пайдаланып, соңғы үші жылда берілген пәтерлердің санын атап өткім келіп тұр. Тарқатып айтатын болсам, Түркістан қаласының әкімшілік-іскерлік орталығында 2020 жылдан бері 89 көпқабатты үйдің құрылысы басталған. Ол 360,6 мың шаршы метрді құрайтын жалпы саны 5 мың 649 пәтер.
Міне, соның 2020 жылы 336 пәтері яғни 7 үй ипотекалық жолмен пайдалануға берілген. 2021 жылы дәл осындай 29 үйде 1 мың 921 пәтер кілті өз иелеріне табысталды. Ал, 2022 жылы 53 тұрғын үйде 3 мың 392 пәтер құрылысы жүргізіліп, жыл қорытындысымен 49 үйде 3 мың 155 пәтер пайдалануға берілді. Сіздің «тегін» деген пәтер кезектегі отбасыларға жалға берілген баспана. Бұдан бөлек жоғарыда атаған пәтерлердің 4 мың 488 ипотекаға берілсе, қалған 1 мың 161 жалға берілген. Сонымен бірге, 2021 жылдан бастап көпқабатты 4 298 пәтерлі 68 тұрғын үйдің құрылысы жүргізіліп, соның ішінде 2022 жылға 240 пәтер ипотека жолымен сатылып, пайдалануға берілді. Бұған қоса, ағымдағы жылдың маусым-қараша айларына бюджет есебінен 3140 пәтерді құрайтын 55 үй салу жоспарланған. Қалған 918 пәтерлі 7 тұрғын үйдің құрылыс жұмыстары келесі жыл тапсырылады деп жоспарлап отырмыз. Ретіне қарай тоқтала кетейін. Тұрғын үйлердің пәтерлері мемлекеттің «Нұрлы Жер» бағдарламасы аясында халыққа тиімді бағамен ұсынылуда. Нақты айтқанда пәтердің 1 шаршы метрі 180,0 мың теңге құрап отыр.
Қаламызда қоныс тойын тойлау дәстүрі жалғаса береді деуге негіз бар. Әлгінде атап өткенімдей соңғы үш жыл көлемінде өздеріңіз көріп отырғандарыңыздай жаңа Түркістан яғни жаңа қала бой көтерді. Осы игілікті істерді жалғастыру мақсатында Түркістан қаласын одан әрі дамыту үшін жаңадан салынатын жалпы алаңы 56,4 мың шаршы метрді құрайтын 800 пәтерлі 5 қабатты 20 тұрғын үйдің құрылысы басталатын болады.
Сондай-ақ, коммерциялық және жеке инвесторлар есебінен 2020-2023 жылдары Түркістан қаласында көпқабатты 110 үй 4263 пәтердің құрылысы жүргізіліп, 1 мың 866 пәтерлік 60 тұрғын үй пайдалануға берілсе, қалған 50 үйді 2023-2024 жылдарға қабылдаудан өткізу жоспарланған. Ағымдағы жылы жалпы ауданы 138,0 мың шаршы метрді құрайтын 2 мың 100 пәтерлік 24 тұрғын үйді бюджет есебінен сатып алу жоспарлануда. Және де 2022 жылдың соңында үй кезегіндегілерге 104 пәтер берілсе, осы жылы 720 пәтер беру жоспарланып, оның 390-ы пәтер кезегінде тұрған азаматтарға үлестірілді.
Осы мәселе төңірегінде тұрғындарға ыңғайлы басқару тетіктерін ұсынып жатырмыз. Аула тазалығы, ортақ пайдаланудағы үйдің күтіміне байланысты бірлескен қызмет мәселелерінде тұрғындар ұйымшылдық пен түсіністік танытуы керек деп есептеймін. Тарқатып айтатын болсам, Түркістан қаласы бойынша жалпы 297 көпқабатты тұрғын үй бар. Оның ішінде коммуналдық меншіктегі көпқабатты тұрғын үйлер саны — 47. Осы көпқабатты тұрғын үйлерді басқару және ортақ мүлкін күтіп-ұстау жөніндегі қызметтердің тарифі Түркістан қалалық мәслихатының 17 мамыр 2022 жылы №16/89-VII шешімімен 24,19 теңге болып бекітілді. Қазіргі таңда осыған сәйкес 6 мекеме сервистік қызмет көрсетуде.
2023 жылы тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында әлеуметтік нысандарға (мектеп, балабақша және т.б.) баратын және соларға қосалқы жатқан, жалпы 42 шақырымды 43 көшеге аяқжол құрылысын жүргізу жоспарланған болатын. Қазіргі таңда оның 16,7 шақырым құрайтын 22 көшесінде құрылыс аяқталды. Сонымен қатар, қала аумағындағы топырақ жолдардың санын азайта отырып, тас төселген көшелердің санымен сапасын арттыру мақсатында қала аумағындағы 6 секторда ақпан айынан бастап тас төсеу жұмыстары басталған. Қазіргі таңда 56 шақырымды құрайтын 65 көшеге тас төселген. 2023 жылы орташа жөндеу жұмыстары 65,7 шақырымды құрайтын 48 көшеде жүргізіліп, нәтижесінде жақсы жағдайдағы жолдар үлесі 47,2 пайызғажетеді.
Сонымен қатар, Түркістан қаласында сарқынды су желісі – 127,25 км, оның ішінде – магистральдық – 39 км, көшедегілер желісі – 40 км, ішкі орамдағы және ішкі ауладағы желілер – 48.2 км құрайды. Түркістан қаласында – 27 КНС және сарқынды су тазалау ғимараты /КОС/ жұмыс істейді. Оның қуаттылығы 20000 м³/тәул. Қалада – 38220 абоненттің 12297 аішінде 17 КНС пен КОС 2014 жылы іске қосылған. Қала көлемін сарқынды су жүйесімен және абоненттік қосылымдармен қамтамасыз ету мақсатында жалпы 15 жоба іске асырылуда. Қазіргі таңда, 7 нысанның құрылыс жұмыстары жүргізілуде. Оның ішінде 3 нысан 2023 жылы пайдалануға тапсырылады, 6 нысан республикалық бюджетке қаржыландыруға ұсынылып, 2 нысанның жобалау сметалық құжаттамалары әзірленуде. Аталған жобалар толықтай іске асырылған жағдайда қала аумағы 90%, ал нақты 2023 жылдың соңына дейін 40% сарқынды су желісімен қамтамасыз етілетін болады.
Мәселен, Түркістан қаласы облыс орталығы болған кезеңнен бері халық саны 50 мың адамға өсіп, қазір 220 мыңнан асты. Соңғы 5 жылда облыстың жалпы өнірлік өңімі 2 трлн. теңгеге ұлғайған. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 2 есеге дейін ұлғайып, 1 трлн. теңгеге жетті. Түркістан облысы құрылғалы бері негізгі капиталға салынған инвестицияның жалпы көлемі 2,9 трлн. теңгені құрады.
Сондай-ақ тұрғын үй құрылыс жұмыстарының көлемі 5 жылдың ішінде 3 есе артып, 350,9 млрд. теңге құрады. Негізгі көппәтерлі үйлердің құрылысы Түркістан қаласында жүргізіліп жатыр. 2019 жылдан бастап 340 көпқабатты тұрғын үйдің құрылысы жүргізілді. Талай жалынды жас осында баспаналы болып, армандарына қол жеткізді.
Былтыр Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Түркістан облысы тұрғындарымен кездесуде Түркістанға тарихи және рухани елорда мәртебесін беру мәселесін көтерген болатын. Тарихы тереңде жатқан шаһардың жаңа дәуірі басталып, жыл өткен сайын көптеген нысан бой көтеріп жатыр.
Соңғы 5 жылда Түркістан қаласында жаңа әуежай салынды. Тәуелсіз Қазақстандағы алғашқы жаңа әуежай өңірдегі туризмнің дамуына қуатты серпін берді. Сондай-ақ шаһарда мәдени және рухани орталықтар, спорт нысандары, теннис орталығы, әкімшілік-іскерлік орталығы жаңа ғимараттармен толықты. Мұз сарайының да ашылатын күні алыс емес. Жалпы 5 жылда 250-ден астам жаңа нысан ел игілігіне берілді. Туристік нысандар көбейді.
Осылайша, 5 жылдың ішінде тарихы тереңде жатқан, күллі түркі xалықтарының өткенінен сыр шертетін киелі мекен Түркістан өзгерген өңірге айналды.