Соңғы жылдары Түркістан қаласында баспанаға мұқтаж отбасылардың уақыт кешіктірмей кезегімен үйлі болып жатқанын көріп жүрміз. Десе де мыңдаған жанның әлі де кезек күтіп отырғаны рас. Қазіргі таңда қала тұрғындарын баспанамен қамту жұмыстары қарқынды жүргізіліп жатыр десем қателеспеймін. Бұл қала әкімдігінің күн тәртібінде тұрған негізгі мәселелердің бірі. Бүгінгі күні Түркістан қаласының тұрғын үй кезегінде 15 мың 707 азамат тұрғын үйге мұқтаж ретінде тіркеліп тұр. Оның ішінде әлсіз топтағы — 6381, көп балалы отбасы — 4249, бюджеттік қызметкер -4874, тұл жетім және жалғыз баспанасы апатты деп танылған – 201 азамат бар. Осы сұрақты пайдаланып, соңғы үші жылда берілген пәтерлердің санын атап өткім келіп тұр. Тарқатып айтатын болсам, Түркістан қаласының әкімшілік-іскерлік орталығында 2020 жылдан бері 89 көпқабатты үйдің құрылысы басталған. Ол 360,6 мың шаршы метрді құрайтын жалпы саны 5 мың 649 пәтер.
Міне, соның 2020 жылы 336 пәтері яғни 7 үй ипотекалық жолмен пайдалануға берілген. 2021 жылы дәл осындай 29 үйде 1 мың 921 пәтер кілті өз иелеріне табысталды. Ал, 2022 жылы 53 тұрғын үйде 3 мың 392 пәтер құрылысы жүргізіліп, жыл қорытындысымен 49 үйде 3 мың 155 пәтер пайдалануға берілді. Сіздің «тегін» деген пәтер кезектегі отбасыларға жалға берілген баспана. Бұдан бөлек жоғарыда атаған пәтерлердің 4 мың 488 ипотекаға берілсе, қалған 1 мың 161 жалға берілген. Сонымен бірге, 2021 жылдан бастап көпқабатты 4 298 пәтерлі 68 тұрғын үйдің құрылысы жүргізіліп, соның ішінде 2022 жылға 240 пәтер ипотека жолымен сатылып, пайдалануға берілді. Бұған қоса, ағымдағы жылдың маусым-қараша айларына бюджет есебінен 3140 пәтерді құрайтын 55 үй салу жоспарланған. Қалған 918 пәтерлі 7 тұрғын үйдің құрылыс жұмыстары келесі жыл тапсырылады деп жоспарлап отырмыз. Ретіне қарай тоқтала кетейін. Тұрғын үйлердің пәтерлері мемлекеттің «Нұрлы Жер» бағдарламасы аясында халыққа тиімді бағамен ұсынылуда. Нақты айтқанда пәтердің 1 шаршы метрі 180,0 мың теңге құрап отыр.
Қаламызда қоныс тойын тойлау дәстүрі жалғаса береді деуге негіз бар. Әлгінде атап өткенімдей соңғы үш жыл көлемінде өздеріңіз көріп отырғандарыңыздай жаңа Түркістан яғни жаңа қала бой көтерді. Осы игілікті істерді жалғастыру мақсатында Түркістан қаласын одан әрі дамыту үшін жаңадан салынатын жалпы алаңы 56,4 мың шаршы метрді құрайтын 800 пәтерлі 5 қабатты 20 тұрғын үйдің құрылысы басталатын болады.
Сондай-ақ, коммерциялық және жеке инвесторлар есебінен 2020-2023 жылдары Түркістан қаласында көпқабатты 110 үй 4263 пәтердің құрылысы жүргізіліп, 1 мың 866 пәтерлік 60 тұрғын үй пайдалануға берілсе, қалған 50 үйді 2023-2024 жылдарға қабылдаудан өткізу жоспарланған. Ағымдағы жылы жалпы ауданы 138,0 мың шаршы метрді құрайтын 2 мың 100 пәтерлік 24 тұрғын үйді бюджет есебінен сатып алу жоспарлануда. Және де 2022 жылдың соңында үй кезегіндегілерге 104 пәтер берілсе, осы жылы 720 пәтер беру жоспарланып, оның 390-ы пәтер кезегінде тұрған азаматтарға үлестірілді.
Осы мәселе төңірегінде тұрғындарға ыңғайлы басқару тетіктерін ұсынып жатырмыз. Аула тазалығы, ортақ пайдаланудағы үйдің күтіміне байланысты бірлескен қызмет мәселелерінде тұрғындар ұйымшылдық пен түсіністік танытуы керек деп есептеймін. Тарқатып айтатын болсам, Түркістан қаласы бойынша жалпы 297 көпқабатты тұрғын үй бар. Оның ішінде коммуналдық меншіктегі көпқабатты тұрғын үйлер саны — 47. Осы көпқабатты тұрғын үйлерді басқару және ортақ мүлкін күтіп-ұстау жөніндегі қызметтердің тарифі Түркістан қалалық мәслихатының 17 мамыр 2022 жылы №16/89-VII шешімімен 24,19 теңге болып бекітілді. Қазіргі таңда осыған сәйкес 6 мекеме сервистік қызмет көрсетуде.
Сұрағыңызға байланысты заңға сілтеме жасап өткенді жөн санап отырмын. «Мүлік иелерінің бірлестігі» немесе «Жай серіктестік» құру туралы ҚР «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңының 42-бабына сәйкес, Кондоминиум объектісін басқару нысандары пәтерлердің, тұрғын емес үй-жайлардың меншік иелері кондоминиум объектісін басқару, оны күтіп-ұстауды қаржыландыру және кондоминиум объектісі ортақ мүлкінің сақталуын қамтамасыз ету үшін кондоминиум объектісін басқарудың мынадай нысандарының бірін таңдауға міндетті:
1) 16 пәтерге дейін — мүліктің меншік иелері бірлестігі, өзін-өзі басқару;
2) 30 пәтерге дейін — көппәтерлі тұрғын үйдің жай серіктестігі (ЖС);
3) 30 пәтерден жоғары — көппәтерлі тұрғын үйдің мүліктік меншік иелерінің бірлестігі (ММИБ).
Пәтерлердің, тұрғын емес үй-жайлардың меншік иелері осы баптың 1-тармағында айқындалған, кондоминиум объектісін басқару нысандарын таңдауда және ауыстыруда ерікті болады.
Пәтер иелері таңдауымен жасалған үйдің басқару формасы немесе сенім білдірілген адамы (үй кеңесі, төрағасы) үйдің барлық тұрғындарының атынан кез-келген сервистік қызмет көрсететін мекемелермен келісім шартқа отыра алады, сонымен қатар Қазақстан Республикасы «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңына сәйкес, қызмет көрсету келісім шарттары әр тұтынушымен емес, сол үйдің басқару формасымен түзілу қажет.
Әлгінде атап өткенімдей Түркістан қаласы бойынша жалпы 297 көпқабатты тұрғын үй болса, оның ішінде 89 үй басқару формасын құруды қажет етпейді, 47 үй коммуналдық меншіктегі үйлер – көпқабатты тұрғын үйлерді күтіп ұстау бойынша «Басқарушы компанияның» теңгерімінде, қалған 161 көпқабатты тұрғын үйлердің — 92 үйге «Мүлік иелерінің бірлестігін» (құрылғаны -27 үй) немесе «Жай серіктестік» -69 (құрылғаны -33 үй) құруды қажет етеді.
Жалпы Басқару формасы таңдалған үйлер саны – 60 үй.
Осы мәселеде біз тұрғындарға түсіндірме жұмыстарын жүргізіп келеміз. Атап айтатын болсам, Түркістан қаласындағы І және ІІ мөлтек ауданында 1969-1993 жылдар аралығында пайдалануға берілген көпқабатты тұрғын үйлердің жертөлесіндегі тозығы жеткен жарамсыз жылу, кәріз және ауыз су құбырларын тұрғындар өз қаржыларының есебінен ауыстыруы қажет. Өйткені үй осындағы тұрғындардың меншігіндегі болып саналады. Себебі, өткен жылу маусымында орын алған Екібастұз қаласындағы жылу жүйесінде болған келеңсіз жағдайды қайталамас үшін алдын алу жұмыстарын ағымдағы жылы жүргізу қажет. Инвестициялық жобамен және жергілікті әкімдіктің есебімен қатар облыстық құрылыс басқармасы тарапынан да салынып жатқан үйлер бар. Бұл жөнінде кері шегініс жасап, атқарылған жұмыстарға тоқталатын болсам, Түркістан облыстық құрылыс басқармасы тарапынан 2021 жылдан бастап жалпы ауданы 264,1 мың шаршы метрді құрайтын көпқабатты 4 298 пәтерлі 68 тұрғын үйдің құрылысы жүргізіліп, соның ішінде 2022 жылға 240 пәтер пайдалануға берілді және барлығы ипотека жолымен сатылды. Сонымен қатар, ағымдағы жылдың маусым-қараша айларына бюджет есебінен 55 үй 3140 пәтер жоспарланған. Қалған көпқабатты 7 тұрғын үй 918 пәтер келесі жыл пайдалануға беріледі деп жоспарланып отыр.
Түркістан қаласында тұрғын үй көмегін көрсетудің мөлшері мен тәртібі:
1. Тұрғын үй көмегі жергілікті бюджет қаражаты есебінен Түркістан қаласында тұратын, Қазақстан Республикасының аумағындағы жалғыз тұрғынжайы ретінде меншік құқығындағы тұрғынжайда тұрақты тіркелген және тұратын аз қамтылған отбасыларға (азаматтарға), сондай-ақ мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілген тұрғынжайды және жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалға алған тұрғынжайды жалдаушыларға (қосымша жалдаушыларға):
кондоминиум объектісін басқаруға және кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күтіп-ұстауға, оның ішінде кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күрделі жөндеуге жұмсалатын шығыстарға;
коммуналдық қызметтерді және телекоммуникация желісіне қосылған телефон үшін абоненттік төлемақының ұлғаюы бөлігінде көрсетілетін байланыс қызметтерін тұтынуға;
мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілген тұрғынжайды және жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалға алған тұрғынжайды пайдаланғаны үшін шығыстарды төлеуге беріледі.
Аз қамтылған отбасының (азаматтың) жиынтық табысына шекті жол берілетін шығыстар үлесі 10 (он) пайыз мөлшерінде.
Аз қамтылған отбасының (азаматтардың) тұрғын үй көмегін есептеуге қабылданатын шығыстары жоғарыда көрсетілген бағыттардың әрқайсысы бойынша шығыстардың сомасы ретінде айқындалады.
2. Тұрғын үй көмегін тағайындау «Түркістан қаласы әкімдігінің жұмыспен қамту және әлеуметтiк бағдарламалар бөлiмi» мемлекеттік мекемесімен (бұдан әрі – уәкілетті орган) жүзеге асырылады.
3. Аз қамтылған отбасының (азаматтың) жиынтық табысын уәкілетті орган тұрғын үй көмегін тағайындауға өтініш білдірген тоқсанның алдындағы тоқсанға «Тұрғын үй көмегін алуға үміткер отбасының (Қазақстан Республикасы азаматының) жиынтық табысын есептеу тәртібін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2020 жылғы 24 сәуірдегі № 226 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №20498 болып тіркелген) айқындалған тәртіппен есептейді.
4. Тұрғын үй көмегі кондоминиум объектісін басқаруға және кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күтіп-ұстауға, оның ішінде кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күрделі жөндеуге, коммуналдық көрсетілетін қызметтерді және телекоммуникация желісіне қосылған телефон үшін абоненттік төлемақының өсуі бөлігінде байланыс қызметтерін тұтыну, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғынжайды және жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалға алған тұрғынжайды пайдалану шығыстарына ақы төлеу сомасы мен аз қамтылған отбасының (азаматтардың) осы мақсаттарға шығыстарының жергiлiктi өкiлдi орган белгiлеген шекті жол берілетін деңгейінің арасындағы айырма ретiнде айқындалады.
Тұрғын үй көмегін тағайындау кезінде пайдалы алаңы бір адамға 15 (он бес) шаршы метрден кем емес және 18 (он сегіз) шаршы метрден артық емес мөлшерде, бірақ бір бөлмелі пәтерден немесе жатақханадағы бөлмеден кем емес аудан нормасы қабылданады.
5. Әлеуметтік тұрғыдан қорғалатын азаматтарға телекоммуникация қызметтерін көрсеткені үшін абоненттік төлемақы тарифінің көтерілуіне өтемақы төлеу «Әлеуметтік тұрғыдан қорғалатын азаматтарға телекоммуникация қызметтерін көрсеткені үшін абоненттік төлемақы тарифінің көтерілуіне өтемақы төлеудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 14 сәуірдегі №512 қаулысына сәйкес жүзеге асырылады.
6. Аз қамтылған отбасы (азамат) (не нотариат куәландырған сенімхат бойынша оның өкілі) тұрғын үй көмегін тағайындау үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 желтоқсандағы №2314 қаулысымен бекітілген Тұрғын үй көмегін көрсету ережесіне сәйкес «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамына (бұдан әрі – Мемлекеттік корпорация) немесе «электрондық үкіметтің» веб-порталына жүгінеді.
Құжаттарды қарау және тұрғын үй көмегін көрсету туралы шешім қабылдау немесе көрсетуден бас тарту туралы дәлелді жауап беру мерзімі Мемлекеттік корпорациядан немесе «электрондық үкіметтің» веб-порталынан құжаттардың толық топтамасын қабылдаған күннен бастап сегіз жұмыс күнін құрайды.
7. Тұрғын үй көмегі аз қамтылған отбасыларға (азаматтарға) кондоминиум объектісін басқаруға және кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күтіп-ұстауға, оның ішінде шығыстар сметасына сәйкес кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күрделі жөндеуге және коммуналдық қызметтерге ақы төлеу шоттары бойынша жеткізушілер ұсынған ай сайынғы жарналар туралы шоттарға бюджет қаражаты есебінен көрсетіледі.
8. Тұрғын үй көмегін тағайындау аз қамтылған отбасыларға (азаматтарға) тиісті қаржы жылына арналған қала бюджетінде көзделген қаражат шегінде жүзеге асырылады.
9. Аз қамтылған отбасыларға (азаматтарға) тұрғын үй көмегін төлеуді уәкілетті орган есептелген сомаларды тұрғын үй көмегін алушылардың жеке шоттарына екінші деңгейдегі банктер арқылы аудару жолымен жүзеге асырады.